Μάνος Ζαχαρίας: Ένας σκηνοθέτης παθιασμένος με την Ελλάδα

Ο Γιάννης Μπακογιαννόπουλος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1934. Σπούδασε νομικά και πολιτικές επιστήμες στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και έκανε stage κινηματογράφου δίπλα στον ιδρυτή της Γαλλικής Ταινιοθήκης Ανρί Λανγκλουά, στο Παρίσι, την εποχή της νουβέλ βαγκ και του περιοδικού "Cahiers du Cinema", του Ζ. Ζενέ, του Σ. Μπέκετ και του Ε. Ιονέσκο στο θέατρο και των Μπαρτ, Φουκό, Λακάν και Ντεριντά στο προσκήνιο της γαλλικής σκέψης. Κινηματογράφησε και συμμετείχε σε ταινίες ντοκιμαντέρ. Υπήρξε μέλος της κινηματογραφικής λέσχης του "Άστυ" που ιδρύθηκε το 1950 από την ΕΚΚΑ, από την Ελένη Βλάχου, τον Μάριο Πλωρίτη και την Αγλαΐα Μητροπούλου-ψυχή της όλης προσπάθειας. Αργότερα εργάστηκε ως δημοσιογράφος και κριτικός κινηματογράφου σε διάφορα περιοδικά, στην "Καθημερινή", στο ραδιόφωνο και στην τηλεόραση ("Κινηματογραφική λέσχη" της ΕΡΤ). Μεταξύ 1993-2004 διετέλεσε Eιδικός Σύμβουλος Kινηματογραφίας του Yπουργού Πολιτισμού. Έχει γράψει εκατοντάδες άρθρα και μελέτες σε συλλογικά βιβλία, εφημερίδες και περιοδικά, καθώς και κινηματογραφικά λήμματα σε εγκυκλοπαίδειες.

Ο Κώστας Βρεττάκος (1938-2018) γεννήθηκε στην Αθήνα. Από πολύ νωρίς γοητεύτηκε από τον κινηματογράφο, τέχνη στην οποία όμως ποτέ δεν αφοσιώθηκε αποκλειστικά. Σπούδασε κινηματογράφο στην Ελλάδα και την Ιταλία και παράλληλα με τις κινηματογραφικές του ενασχολήσεις συνέχισε να εργάζεται βιοποριστικά ως επιμελητής εκδόσεων, παραγωγός διαφημιστικών ταινιών και περιστασιακά ως δημοσιογράφος. Τον καιρό της δικτατορίας εργάστηκε ως μεταφραστής λαϊκών μυθιστορημάτων και ως φωτογράφος εγκυκλοπαιδειών. Τις πρώιμες λογοτεχνικές συνεργασίες με την "Επιθεώρηση Τέχνης" ακολούθησαν δύο ποιητικές συλλογές το 1971 και 1977 με τον τίτλο "Ανάριθμα". Από το 1977, παράλληλα με τη φωτογραφική του δραστηριότητα, ασχολήθηκε πάλι με τον κινηματογράφο γυρίζοντας ως το 1987 μια σειρά από ταινίες από τις οποίες ξεχώρισαν το ντοκιμαντέρ "Το στρώμα της καταστροφής" (1980) και η ταινία μεγάλου μήκους "Τα παιδιά της Χελιδόνας" (1987). Παράλληλα, η μακροχρόνια φωτογραφική του συνεργασία με την Εμμανουέλα ντε Νόρα οδήγησε στην ίδρυση του εκδοτικού οίκου "Τρία Φύλλα". Από το 1990 εγκατέλειψε πάλι τις εκδόσεις, τη φωτογραφία και τον κινηματογράφο και ασχολήθηκε με την πολιτική διαχείριση της ελληνικής κινηματογραφίας αρχικά ως Ειδικός Σύμβουλος Κινηματογραφίας του Υπουργείου Πολιτισμού (1989), στη συνέχεια ως πρόεδρος του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου (1991-1998) και ως εκπρόσωπος της Ελλάδας στο Eurimages, στο Συμβούλιο της Ευρώπης (1991-2006). Το 2009 εξέδωσε τη μυθιστορία "Περαστικός από το Ρέικιαβικ" (εκδ. Ποταμός), το 2016 το πεζογράφημα "Ασκήσεις περιέργειας" (μυθιστορία με αυτοβιογραφικά στοιχεία, σύμφωνα με τον ίδιο, εκδ. Ποταμός), που τιμήθηκε με το Βραβείο του Ιδρύματος Πέτρου Χάρη της Ακαδημίας Αθηνών, και το 2018 την ποιητική συλλογή με νεανικά του ποιήματα, "Προστιθέμενη αξία" (εκδ. Πόλις). Έφυγε από τη ζωή στην Αθήνα στις 6 Νοεμβρίου 2018, σε ηλικία 80 ετών.

Aριστούχος του Iνστιτούτου Kινηματογραφίας της Mόσχας (1965-1970) στο εργαστήρι του Mιχαήλ Pομμ. Εργάστηκε ως σκηνοθέτης στο ραδιόφωνο (ΕΙΡ, 1961-1963 και 1981-1984) και στο θέατρο (Ιονέσκο, Το μάθημα, Γαλλικό Ινστιτούτο, 1958· θίασος Δημήτρη Χορν, θέατρο "Κεντρικόν", 1962-1964), και ως κριτικός κινηματογράφου στις εφημερίδες Αυγή και Δημοκρατική Αλλαγή (1961-1964). Ερεύνησε διεξοδικά (1970-1973), σε συνεργασία με τους Κώστα Γαβρά, Νίκο Σβορώνο και Δημήτρη Δεσποτίδη, τα διεθνή κινηματογραφικά αρχεία Επικαίρων (Newsreels) στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ, γεγονός που βοήθησε στη μετέπειτα παραγωγή της σειράς Πανόραμα του αιώνα (1982-1987 - για λογαριασμό της ΕΡΤ). Συνέβαλε στην ίδρυση του κινηματογραφικού αρχείου του Υπoυργείου Εξωτερικών (1998-2000) και συνεργάστηκε ως τεκμηριωτής με το Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο (ΕΟΑ, 2008-2010). Σκηνοθέτησε πολλά ντοκυμανταίρ, μεταξύ των οποίων: 100 ώρες του Μάη (1963-1964, σε συνεργασία με τον Δήμο Θέο, σχετικά με τη δολοφονία του βουλευτή της Αριστεράς Γρηγόρη Λαμπράκη)· Επισκεφτείτε την Ελλάδα (Μόσχα 1970)· Μουσικό οδοιπορικό με τη Δόμνα Σαμίου (1976-1977 - για λογαριασμό της ΕΡΤ)· Ο Πειραιάς του Γιάννη Τσαρούχη (1980)· Πανόραμα του αιώνα (1982-1987, σε συνεργασία με τον Λέοντα Λοΐσιο)· Σεργκέι Παρατζάνωφ (1989-1990)· Η ομορφιά θα σώσει τον κόσμο (1992)· Αναζητώντας τη Βερενίκη (1997-1998)· Χούντα είναι. Θα περάσει; (2012-2013). Σκηνοθέτησε επίσης τις μεγάλου μήκους ταινίες: Άρης Βελουχιώτης - το δίλημμα (1981), Δοξόμπους (1987), Γλέντι γενεθλίων ή Μια βουβή βαλκανική ιστορία (1995), Καπετάν Κεμάλ, ο σύντροφος (2007), The Great Utopia (2017). Έχει διδάξει "Σχέσεις κινηματογράφου και ιστορίας" στα Πανεπιστήμια Κρήτης (Ρέθυμνο 1993-1996), Θεσσαλίας (Βόλος 2000-2002) και Πάντειο (Αθήνα 2003). Χρημάτισε υπεύθυνος του προγράμματος της ΕΡΤ για διεθνείς συμπαραγωγές ντοκυμανταίρ (History Doc) και έχει δημοσιεύσει κείμενα για το ελληνικό και βαλκανικό σινεμά σε εκδόσεις του εξωτερικού (Centre Georges Pompidou, 1995· La Biennale di Venezia, 2000) και του εσωτερικού (Ιστορία του νέου Ελληνισμού, τόμοι 6-10, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1993). Έχει μεταφράσει Τσέχωφ (Εκδόσεις Καστανιώτη), Αντρέα Καμιλέρι (Εκδόσεις Πατάκη) και πρόσφατα Μαρίνα Τσβετάγιεβα (Ίκαρος). Από τις Εκδόσεις Καστανιώτη κυκλοφορούν τα βιβλία του: Ισχύς μου η αγάπη του φακού - Τα κινηματογραφικά Επίκαιρα ως τεκμήρια της ιστορίας (1895-1940) (2005)· Λευκά σοσόνια (2006)· Χούντα είναι. Θα περάσει; - Τα κινηματογραφικά Επίκαιρα στη διάρκεια της Δικτατορίας, 1967-1974 (2013)· Παλαμηδίου 10 (2019).

Ο Ανδρέας Πάντζης γεννήθηκε στην Κύπρο το 1950. Σπούδασε στο Κρατικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου της Μόσχας, όπου έλαβε μέρος στο τελευταίο εργαστήρι σκηνοθεσίας του Μιχαήλ Ρομ, και παρακολούθησε μαθήματα (stage) θεατρικής σκηνοθεσίας και σκηνοθεσίας όπερας. Από το 1979 έως το 1981 διηύθυνε το θεατρικό εργαστήρι του Δημητριείου Πολιτιστικού Κέντρου στη Λάρνακα. Από το 1989 μέχρι το 1992 έζησε στο Βερολίνο ως υπότροφος της DAAD (Πολιτιστικής Υπηρεσίας του υπουργείου Εξωτερικών της Δυτικής Γερμανίας). Τον Νοέμβριο του 2007 εκλέχτηκε πρόεδρος της Ένωσης Σκηνοθετών Κινηματογράφου-Τηλεόρασης Κύπρου. Σκηνοθέτησε, μεταξύ άλλων, τη μικρού μήκους ταινία "Ανακωχή στο ποτάμι", 1972, την ταινία μαρτυρίας "Οι πυροβολισμοί που πέσαν την αυγή δεν είναι οι τελευταίοι ή Η φάλαγγα", 1973-76, τα ντοκιμαντέρ "Τριμίθι: αναπαράσταση με λέξεις", 1981-82, "Ο βιασμός της Αφροδίτης", 1985, "Kόμικς: ιστορίες με εικόνες", 1987-88, "Θα ήθελα να χορεύω", 1989, "...Φωτογραφική μηχανή σωστά κανονισμένη...", 2004, "Ο Σεφέρης στη χώρα της έκλειψης", 2007 (μεγ. μήκους), και τις μεγάλου μήκους ταινίες μυθοπλασίας "Η σφαγή του κόκορα", 1995 και "Το τάμα", 2000 (Tρίτο Κρατικό Βραβείο Ποιότητας ταινίας μυθοπλασίας, 2001).

Η Άλκη (Αγγελική) Ζέη (15 Δεκεμβρίου 1923 - 27 Φεβρουαρίου 2020) γεννήθηκε στην Αθήνα. Ο πατέρας της καταγόταν από την Κρήτη και η μητέρα της από τη Σάμο όπου πέρασε τα πρώτα παιδικά της χρόνια. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και στη Δραματική Σχολή του Ωδείου Αθηνών και εντάχθηκε στην ΕΠΟΝ, παρακινούμενη από την Διδώ Σωτηρίου. Ενώ φοιτούσε στη δραματική σχολή το 1943 γνώρισε τον μελλοντικό της σύζυγο, θεατρικό συγγραφέα Γιώργο Σεβαστίκογλου (1913-1990), με τον οποίο παντρεύτηκε το 1945. Το 1948, ύστερα από την ήττα του Δημοκρατικού Στρατού στον Εμφύλιο, ο σύζυγός της διέφυγε στην Τασκένδη. Η Ζέη προσπάθησε να τον ακολουθήσει αλλά τη συνέλαβαν και την εξόρισαν στη Χίο λόγω των πολιτικών της πεποιθήσεων. Ύστερα από προσπάθειες έξι ετών, και αφού έμεινε για καιρό στην Ιταλία, το 1954 επανασυνδέθηκε με τον σύζυγο της στην Τασκένδη. Το 1957 μετακόμισαν στη Μόσχα, όπου σπούδασε στο τμήμα σεναριογραφίας του Ινστιτούτου Κινηματογράφου της Μόσχας και απέκτησε δύο παιδιά, την Ειρήνη που εργάζεται ως διερμηνέας στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τον Πέτρο που είναι σκηνοθέτης του κινηματογράφου και εργάζεται στην Ελλάδα. Το 1964 επέστρεψε στην Ελλάδα για να ξαναφύγει πάλι το 1967, με την κήρυξη δικτατορίας -αυτή τη φορά για το Παρίσι- και να επιστρέψει οριστικά όταν έπεσε η απριλιανή χούντα. Όπως περιγράφει γλαφυρά στο αυτοβιογραφικό βιβλίο της "Με μολύβι φάμπερ νούμερο 2", ασχολήθηκε από μικρή με το γράψιμο ενώ στις πρώτες τάξεις του Γυμνασίου άρχισε να γράφει για το κουκλοθέατρο. Μαθήτρια ακόμα, έγραψε μια σειρά διηγημάτων που δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό "Νεανική Φωνή", περιοδικό για νέους που ανάμεσα στους συνεργάτες του συγκαταλεγόταν ο Τάσος Λιγνάδης και ο Μάριος Πλωρίτης. Κατά την παραμονή της στη Σοβιετική Ένωση, έγραψε διηγήματα που τα έστειλε στην Ελλάδα και δημοσιεύτηκαν στην "Επιθεώρηση Τέχνης" και αργότερα εκδόθηκαν σε βιβλίο με τίτλο "Αρβυλάκια και γόβες". Πρώτο της μυθιστόρημα, εμπνευσμένο από τα παιδικά της χρόνια στη Σάμο, ήταν το "Καπλάνι της βιτρίνας". Το "Καπλάνι" εκδόθηκε για πρώτη φορά από τον εκδοτικό οίκο Θεμέλιο και ύστερα από τον Κέδρο, μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες και έγινε η πρώτη της μεγάλη συγγραφική επιτυχία. Ακολούθησαν, όλα από τον Κέδρο, "Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου", "Κοντά στις ράγες", "Ο θείος Πλάτων", "Μια Κυριακή του Απρίλη", "Τα παπούτσια του Αννίβα", "Η μωβ ομπρέλα", που αγαπήθηκαν από τα παιδιά στην Ελλάδα και το εξωτερικό. "Το Καπλάνι της Βιτρίνας", "Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου" και το "Κοντά στις ράγες" βραβεύτηκαν στις Ηνωμένες Πολιτείες με το Βραβείο Μίλντρεντ Μπάτσελντερ 1974,1974 και 1976, που δίνεται στο καλύτερο μεταφρασμένο παιδικό βιβλίο. Στον Κέδρο εξέδωσε το 1987 το πρώτο της μυθιστόρημα για ενηλίκους, την "Αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα", που επίσης αγαπήθηκε πολύ και πούλησε περισσότερα από 135.000 αντίτυπα. Μετέφρασε βιβλία από τα ιταλικά, τα γαλλικά και τα ρωσικά. Έγραψε επίσης δύο θεατρικά έργα για παιδιά, τον "Κεραμυδοτρέχαλο" και τον "Βασιλιά Ματία τον Πρώτο". Το 1992 τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Παιδικής Λογοτεχνίας, το 2002 με το βραβείο Giuseppe Acerbi (Καστέλ Γκοφρέντο, Ιταλία) για την "Αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα", το 2003 με το βραβείο Εφηβικού Βιβλίου του περιοδικού "Διαβάζω" για το βιβλίο της "Η Κωνσταντίνα και οι αράχνες της" και το 2010 με το βραβείο του Ιδρύματος Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών για το σύνολο του έργου της. Το 2008 ήταν υποψήφια για το διεθνές βραβείο παιδικής λογοτεχνίας Άστριντ Λίντνγκρεν. Το 2012 αναγορεύθηκε επίτιμη διδάκτορας της Σχολής Κοινωνικών Επιστημών και Επιστημών Αγωγής του Πανεπιστημίου Κύπρου και το 2015 επίτιμη διδάκτορας της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Πατρών. Τα τελευταία βιβλία της, όλα με μεγάλη επιτυχία, ήταν "Ο ψεύτης παππούς" (2017), που έγινε σειρά στην τηλεόραση, "Πόσο θα ζήσεις ακόμα, γιαγιά;" (2017), "Η βιβλιοθήκη της Άλκης Ζέη" (2018) και "Ένα παιδί από το πουθενά" (2019). Έφυγε από τη ζωή "πλήρης ημερών" το βράδυ της 27 Φεβρουαρίου 2020, σε ηλικία 96 ετών.

Ο Μάνος Ζαχαρίας γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε χημεία στο πανεπιστήμιο, με σκοπό να συνεχίσει την οικογενειακή παράδοση στην οινολογία, και θέατρο στη σχολή Ρώτα-Σαραντίδη. Συμμετείχε στο φοιτητικό κίνημα της Εθνικής Αντίστασης και στα Δεκεμβριανά υπήρξε επικεφαλής του φοιτητικού λόχου "Λόρδος Βύρων". Το 1945, χάρη στην περίφημη υποτροφία Μερλιέ που έστειλε στο Παρίσι νέους Έλληνες καλλιτέχνες, επιβιβάστηκε στο θρυλικό πλοίο Ματαρόα και βρέθηκε στη Γαλλία για να σπουδάσει θέατρο. Ο Ζαχαρίας όμως ήταν αποφασισμένος να γίνει κινηματογραφιστής και γράφτηκε στην IDHEC (Institut des Hautes Etudes Cinematographiques), ενώ παράλληλα παρακολούθησε μαθήματα Ιστορίας της Τέχνης στη Σορβόννη. Με την ολοκλήρωση των σπουδών του, ξεσπά ο Εμφύλιος και επιστρέφει στην Ελλάδα όπου οργανώνει μαζί με τον Γιώργο Σεβαστίκογλου και τον Απόστολο Μουσούρη το κινηματογραφικό συνεργείο του Δημοκρατικού Στρατού. Εκτός από επίκαιρα, ο Ζαχαρίας γυρίζει μαζί με τον Σεβαστίκογλου το 1949 και την πρώτη του ταινία -και μοναδική επί ελληνικού εδάφους- με τίτλο "Η αλήθεια για τα παιδιά της Ελλάδας". Ταινία πολιτική, που υπογραμμίζει τον κοινωνικό προβληματισμό του δημιουργού της, γυρίστηκε στο Γράμμο-Βίτσι και στις Λαϊκές Δημοκρατίες της Ουγγαρίας και της Τσεχοσλοβακίας και αποτελεί ουσιαστικά μια απάντηση στην προπαγάνδα για το λεγόμενο "παιδομάζωμα" της αριστεράς. Μετά το Γράμμο, τον Οκτώβριο του 1949, ο Μάνος Ζαχαρίας βρίσκεται πολιτικός πρόσφυγας στην Τασκένδη όπου σπουδάζει στο Κρατικό Ινστιτούτο Θεάτρου. Το όνειρό του όμως παραμένει, ο κινηματογράφος. Παίρνει μέρος σε έναν πανσοβιετικό διαγωνισμό για σπουδές κινηματογράφου, προκρίνεται -ως ο μοναδικός μη σοβιετικός πολίτης- και καταλήγει στη Μόσχα και τη Μέκκα του σοβιετικού σινεμά, τη "Μοσφίλμ". Καθηγητές του ήταν ορισμένοι από τους κορυφαίους του σοβιετικού κινηματογράφου, όπως ο Μιχαήλ Ρομ, ο Αλεξάντερ Ντοβζένκο και ο Σεργκέι Γιουτκέβιτς. Μετά την ολοκλήρωση της σχολής, μένει στα στούντιο της "Μοσφίλμ", γυρίζει 10 ταινίες, ενώ από το 1971 έως το 1979 -όταν επιστρέφει στην Ελλάδα- αναλαμβάνει την καλλιτεχνική διεύθυνση του Tρίτου στούντιο. Η αναδημιουργία της πατρίδας στη μεγάλη οθόνη, η μνήμη, η νοσταλγία, αλλά και η αγωνία για τις ιστορικές εξελίξεις, χαρακτηρίζουν τα πρώτα του κινηματογραφικά βήματα, που ξεκινούν το 1959, με τη μικρού μήκους ταινία "Πρωινό δρομολόγιο", που βασίζεται στο διήγημα του Μενέλαου Λουντέμη. Ένα χρόνο αργότερα ο Ζαχαρίας μεταμορφώνει το λιμανάκι της Κριμαίας σε ελληνικό νησί και δίνει στη Μαύρη θάλασσα φως Αιγαίου, με τους "Σφουγγαράδες", μια ελεύθερη διασκευή από το διήγημα του Ν. Κάσδαγλη "Ο μηχανικός". Η ταινία κόβει 18 εκατομμύρια εισιτήρια στην πρώτη της προβολή, μόνο στις μεγάλες πόλεις. Τα μαθήματα του Ντοβζένκο για τη μεταφορά λογοτεχνικών έργων στη μεγάλη οθόνη, βρίσκουν για ακόμη μια φορά εφαρμογή στην κινηματογραφική πορεία του Μάνου Ζαχαρία το 1962 με την ταινία "Νυχτερινός επιβάτης", που βασίστηκε σε διήγημα του Μωρίς Πονς. Ο ίδιος ο Ζαχαρίας πρωταγωνιστεί στον ρόλο ενός Αλγερινού που προσπαθεί να φύγει παράνομα από το Παρίσι προς το Νότο. Μέσα από την διαπροσωπική σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα στον παράνομο αλγερινό και τον οδηγό που τον φυγαδεύει, ο σκηνοθέτης σχολιάζει μια από τις πιο ταραγμένες περιόδους της σύγχρονης γαλλικής ιστορίας. Από τον πόλεμο της Αλγερίας, το 1963, ο Ζαχαρίας επιστρέφει σε θέμα ελληνικό και στην γερμανοκρατούμενη Κρήτη, με τη μεγάλου μήκους ταινία του "Τέλος και αρχή, ή, Το σταυροδρόμι". Συνεργάζεται γι ακόμη μια φορά με τον Σεβαστίκογλου, σε μια ιστορία που διαδραματίζεται με φόντο την Κρήτη μετά την απόβαση των Γερμανών και πρωταγωνιστές μια ετερόκλητη ομάδα ανθρώπων που παλεύουν για επιβίωση. Το 1966 γυρίζει το "Είμαι φαντάρος, μητέρα", την πρώτη από τις δυο ταινίες του με θέμα σοβιετικό ("Η πόλη της πρώτης αγάπης", είναι η δεύτερη), με θέμα τους πρώτους μήνες της στρατιωτικής θητείας νέων παιδιών και την αναγκαστική μετάβασή τους σε έναν κόσμο υπακοής, συμμόρφωσης και συνενοχής. Το 1968 ο Μάνος Ζαχαρίας βασίζεται σε μια ιδέα του Σεβαστίκογλου και γράφει μια από τις καλύτερες κινηματογραφικές του στιγμές, με την ταινία "Ένας από το εκτελεστικό απόσπασμα". Ο σκηνοθέτης παρακολουθεί τα δραματικά ιστορικά γεγονότα που εξελίσσονται στην Ελλάδα μετά το πραξικόπημα της Χούντας και με ωριμότητα και ευφυή χρήση συμβολικών στοιχείων, αφηγείται την ιστορία ενός φαντάρου που αρνείται να μετάσχει σε ένα εκτελεστικό απόσπασμα. Το ευρηματικό σεναριακό κλειδί που ξεδιπλώνει τα ηθικά διλήμματα των ηρώων και το νόημα των πράξεων και των μη πράξεών τους, προκύπτει απ' την αντίστιξη των χαρακτήρων: του αντιρρησία, με έναν απ' τους στρατιώτες που πυροβόλησαν και την εσωτερική πάλη που βιώνει ο δεύτερος μετά την εκτέλεση. Το 1970 ο Ζαχαρίας σκηνοθετεί τα πέντε από τα εφτά επεισόδια της σπονδυλωτής ταινίας "Η πόλη της πρώτης αγάπης" (τα άλλα δύο, γυρίστηκαν από τον Μπορίς Γιάσιν). Η ταινία εξιστορεί ιστορίες αγάπης που διαδραματίζονται σε διαφορετικές εποχές στο Στάλινγκραντ, από το 1919, τότε που ονομαζόταν ακόμα Τσαρίτσιν, έως το 1970, όταν γυρίστηκε η ταινία. Δύο χρόνια αργότερα, μεσούσης της δικτατορίας στην Ελλάδα, ο Μάνος Ζαχαρίας γυρίζει στη Μοσφίλμ την ταινία "Γωνία Αρμπάτ και Μπουμπουλίνας". Ο δημιουργός ακολουθεί την ζωή του ήρωά του -ενός Έλληνα σκηνοθέτη στη Μόσχα- μια ζωή άρρηκτα δεμένη με την σύγχρονη ελληνική ιστορία, την κατοχή και την αντίσταση, από τα δύσκολα μεταπολεμικά χρόνια έως την δικτατορία των συνταγματαρχών. Η κινηματογραφική πορεία του συνεχίζεται το 1974 με τη μικρού μήκους ταινία "Ποιος φταίει;" -που γυρίστηκε ύστερα από παραγγελία της Τροχαίας της Μόσχας- και ολοκληρώνεται το 1977 με τη μεγάλου μήκους "Ψευδώνυμο Λούκατς", που διηγείται τους τελευταίους μήνες της ζωής του Ούγγρου συγγραφέα Μάτε Ζάλκα, πολιτικού εξόριστου στη Σοβιετική Ένωση, ο οποίος πολέμησε στην Ισπανία το 1936 με το ψευδώνυμο Λούκατς. Παράλληλα με την πορεία του μέσα στα κινηματογραφικά πλατό, ο Μάνος Ζαχαρίας, ξεχώρισε και για τις διοικητικές του ικανότητες, που αναδεικνύονταν μέσα από υπεύθυνες και δημιουργικές θέσεις. Ξεκίνησε αρχικά ως βοηθός του Μιχαήλ Ρομ και μετά το θάνατο του δασκάλου του, τον διαδέχετηκε στην καλλιτεχνική διεύθυνση του Tρίτου στούντιο της Μοσφίλμ. Το 1979 ο Ζαχαρίας επιστρέφει στην Ελλάδα και το 1982, ύστερα από πρόταση της Μελίνας Μερκούρη, αναλαμβάνει να αναμορφώσει το πλαίσιο λειτουργίας του ελληνικού κινηματογράφου. Συμβουλεύει, νομοθετεί, αλλάζει το κινηματογραφικό τοπίο, γίνεται ο πατέρας του Νέου Ελληνικού Κινηματογράφου. Από το 1982 και για τα επόμενα εφτά χρόνια διατελεί Σύμβουλος Κινηματογραφίας του υπουργείου Πολιτισμού και από το 1987 πρόεδρος του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου. Μετά την παραίτησή του ασχολείται με κινηματογραφικές παραγωγές ("Μπαλάντα για ένα δαίμονα" του Νίκου Κούνδουρου, "Τέρα Ινκόγνιτα" του Γιάννη Τυπάλδου). To 1994 αναλαμβάνει επικεφαλής του γραφείου παρακολούθησης Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων της ΕΡΤ Α.Ε., ενώ τα τελευταία χρόνια είναι σύμβουλος του Προέδρου της ΕΡΤ σε θέματα κινηματογραφίας. Το 49ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης 2008 έχει προγραμματίσει να τιμήσει τον Μάνο Ζαχαρία, μέσα από ένα πλήρες, αναδρομικό αφιέρωμα στο σύνολο του έργου του. (Πηγή: Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης: www.filmfestival.gr)

Ο Γιώργος Μπράμος (1952-2019) γεννήθηκε στην Τρίπολη. Σπούδασε Νομικά και Κινηματογράφο στην Αθήνα και την Ιταλία. Εργάστηκε ως δημοσιογράφος και κριτικός κινηματογράφου σε εφημερίδες και περιοδικά. Υπηρέτησε στην ΕΡΤ ως διευθυντής ενημέρωσης, ενώ επί σειρά ετών ήταν διευθυντής του ελληνικού προγράμματος στο Mega. Συνεργάστηκε στα σενάρια των ταινιών "Ήταν ένας ήσυχος θάνατος" της Φρίντας Λιάππα, "Καλή πατρίδα, σύντροφε" του Λευτέρη Ξανθόπουλου, "Κλοιός" του Κώστα Κουτσομύτη, "Ξένια" του Πατρίς Βιβανκός, "Terra Incognita" του Γιάννη Τυπάλδου, κ.ά. Έγραψε δοκίμια για τον κινηματογράφο και εξέδωσε τις συλλογές διηγημάτων "Βρεγμένο ρούχο" (1993), "Άσπρα γένια" (2006) και "Ανάμεσα στους τοίχους" (2017), καθώς και τα μυθιστορήματα "Ότσι τσιόρνιγια (Μαύρα μάτια)" (1999) και "Το ψέμα του λύκου" (2013). Έφυγε από τη ζωή μετά από ξαφνική αδιαθεσία, στις 14 Αυγούστου 2019, σε ηλικία 67 ετών.

Ο Λευτέρης Ξανθόπουλος (1945-2020) γεννήθηκε στην Αθήνα στις 18.2.1945. Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, χωρίς να δώσει πτυχιακές εξετάσεις, και κινηματογράφο στο Λονδίνο. Δημοσίευσε τις ποιητικές συλλογές "Αντίψυχα" (1972, β' έκδ. Ανδρομέδα 1982, γ' έκδ. Μετρονόμος 2017), "Περιπέτειες πλανόδιου σωματοφύλακα ονείρων" (Νεφέλη, 1981), "Το κόκκινο δωμάτιο" (Παρασκήνιο, 1988), "Σήκωσε το κεφάλι σου πατέρα" (Δελφίνι, 1995), "Η ορμή του νερού και των υδάτων" (Στιγμή, 1998), "Γιατί οι γυναίκες δεν αγαπούν τη βροχή" (Κέδρος, 2002), "Η έβδομη βροχή" (Γαβριηλίδης, 2010), "Οι εχθροί και οι φίλοι μου" (Γαβριηλίδης, 2014), "Κάτι τρέχει" (Γαβριηλίδης, 2015), "Άνθρωπος μηδενικών αποχρώσεων" (Γαβριηλίδης, 2018), το αφήγημα "Άγγελος των πρώτων ημερών" (Λιβάνης, 1999, β' έκδ. Γαβριηλίδης, 2016), καθώς και τη συλλογή διηγημάτων "Γάτες αλλού" (Γαβριηλίδης, 2011). Σκηνοθέτησε τις ταινίες μεγάλου μήκους "Καλή Πατρίδα Σύντροφε (Beloiannisz)", δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ, 1986· "Ο δραπέτης", μυθοπλασία, 1991, τις τηλεταινίες "Ο γάμος", 1994· "Χωρίς άλλοθι", 1993, και τα ντοκιμαντέρ "Ελληνική Κοινότητα Χαϊδελβέργης", 1978, "Ο Γιώργος από τα Σωτηριάνικα", 1979, "Στα Τουρκοβούνια", 1982, "Επί Κολωνώ", 1983, "Διαδρομές (Παύλος Ζάννας)", 1988, "Η μεγάλη πομπή (Αλέξης Πανσέληνος)", 1988, "Παραδοσιακή τυπογραφία (Αιμίλιος Καλλιακάτσος)", 1989, "Ποιος είναι ο τρελός λαγός (Μίλτος Σαχτούρης)", 1992, "Σκοτεινός συνωμότης (Μιχάλης Κατσαρός)", 1998, "Κληρονόμος πουλιών (Μίλτος Σαχτούρης)", 2004, "Ο κήπος με τ' αμέτρητα παράθυρα (Νίκος Εγγονόπουλος)", 2005, "Ευλογημένα χέρια (Χρήστος Καπράλος)", 2006, "Σπίτι δίπλα στη θάλασσα (Η. Χ. Παπαδημητρακόπουλος)", 2007, "Η μουσική των Κενταύρων (Ο μουσουργός Αλέκος Ξένος)", 2009, "Η πικρή ιστορία του Αντρέι Γκορένκο", 2010, "Μαρία Κεχαγιόγλου - Μαρία Σκουλά", 2011, "Πάρε τα δώρα... Κική Δημουλά και Τίτος Πατρίκιος", 2011, "Οι συλλέκτες", 2011, κ.ά. Έλαβε μέρος με κείμενά του σε συλλογικές εκδόσεις, όπως τα βιβλία "Οι τέσσερις εποχές του Νίκου Κούνδουρου" (με τον Λάκη Παπαστάθη και τον Δημήτρη Φύσσα, εκδ. Γαβριηλίδης, 2014) και "Καμύ: Η ευτυχία και το παράλογο αχώριστα παιδιά της ίδιας γης" (με τον Νίκο Μπακουνάκη και τη Φωτεινή Τσαλίκογλου, εκδ. Καστανιώτη, 2014). Κριτικές του για θέματα λογοτεχνίας δημοσιεύτηκαν στα "Νέα", στο "Εντευκτήριο" και στο ηλεκτρονικό περιοδικό www.oanagnostis.gr. Έφυγε από τη ζωή στην Αθήνα, στις 19 Ιουνίου 2020, κατά τη διάρκεια επέμβασης για την αντιμετώπιση καρδιολογικού προβλήματος.