Συζητήσεις με φιλοσόφους

Ο Ρενέ Γκαρίγκ γεννήθηκε στο Παρίσι το 1940.

Ο Βενσάν Ντεκόμπ γεννήθηκε το 1943. Διδάσκει στην Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales στο Παρίσι.

Ο Γάλλος φιλόσοφος Πωλ Ρικέρ γεννήθηκε στις 27 Φεβρουαρίου 1913 στη Βαλάνς της Γαλλίας. Αρχικά προσπάθησε να συνθέσει τη φαινομενολογική μέθοδο του Έντμουντ Χούσερλ με τον υπαρξισμό των Γκαμπριέλ Μαρσέλ και Καρλ Γιάσπερς, αλλά οι αξεπέραστες δυσκολίες του εγχειρήματος αυτού τον ανάγκασαν να στραφεί στην ανάλυση προβλημάτων που αφορούν τη σχέση της γλώσσας με τη γνωστική προσοικείωση του κόσμου και του εαυτού μας. Αντιπροσωπευτικά έργα της ώριμης φάσης της σκέψης του είναι: "Η ζωντανή μεταφορά" ("La metaphore vive", 1975), "Χρόνος και αφήγηση" ("Temps et recit, vol. I, II & III", 1983-1985), "Ο εαυτός ως ένας άλλος" ("Soi-meme comme un autre", 1990). Άλλα έργα του είναι: "Gabriel Marcel et Karl Jaspers: Philosophie du mystere et philosophie du paradoxe", 1948, "Histoire et verite", 1955, "De l'interpretation: essai sur Sigmund Freud", 1965, "Entretiens avec Gabriel Marcel", 1968, "Le conflit des interpretations: essais d'hermeneutique", 1969, "Du texte a l'action: essais d'hermeneutique II", 1986, "Le mal: un defi a la philosophie et a la theologie", 1986, "L'ideologie et l'utopie", 1997, "Lectures, I : Autour du politique", 1999, "Lectures, II: La contree des philosophes, 1999, "Lectures, III: Aux frontieres de la philosophie" 1999, "L'hermeneutique biblique", 2000, "La Memoire, l'histoire, l'oubli", 2000, "Parcours de la reconnaissance: trois etudes", 2004, κ.ά. Άφησε την τελευταία του πνοή στις 20 Μαΐου 2005, ενώ κοιμόταν στο σπίτι του στο Σατενέ Μαλαμπρί, έξω από το Παρίσι.

Ο Φερδινάνδος Αλκιέ γεννήθηκε το 1906. Υπήρξε μέλος του Ινστιτούτου της Γαλλίας. Δίδαξε φιλοσοφία στη μέση εκπαίδευση και στη Σορβόννη. Πέθανε το 1985.

O Kώστας Aξελός (1924-2010) γεννήθηκε στην Αθήνα. Παράλληλα με τις ελληνικές γυμνασιακές του σπουδές παρακολούθησε μαθήματα στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών και στη Γερμανική Σχολή. Καθώς η ονομαζόμενη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών δεν παρείχε ικανοποιητική διδασκαλία της φιλοσοφίας, γράφτηκε στη Νομική, αλλά ο πόλεμος τον έστρεψε προς την πολιτική: κατά τη διάρκεια της γερμανο-ιταλικής κατοχής πήρε ενεργό μέρος στην Αντίσταση και ακολούθως στον εμφύλιο -στον οποίο είχαν στρατιωτικά εμπλακεί και οι Άγγλοι- ως οργανωτής, δημοσιογράφος και θεωρητικός του κομμουνιστικού κινήματος (1941-1945). Το ΚΚΕ τον διέγραψε από τις τάξεις του και ένα κυβερνητικό στρατοδικείο τον καταδίκασε σε θάνατο. Στο Παρίσι κατέφυγε στα τέλη του 1945, επιβιβαζόμενος στο πλοίο Ματαρόα, με τη συνδρομή του διευθυντή του Γαλλικού Ινστιτούτου Octave Merlier. Σπούδασε φιλοσοφία στη Σορβόννη, όπου υποστήριξε τις δύο διδακτορικές του διατριβές ("Ο Μαρξ στοχαστής της τεχνικής" και "Ο Ηράκλειτος και η φιλοσοφία"). Από το 1950 ως το 1957 εργάσθηκε ως ερευνητής στο C.N.R.S. (Εθνικό Κέντρο Επιστημονικής Έρευνας), στο φιλοσοφικό τμήμα. Κατόπιν συνέχισε την ερευνητική του εργασία για τις δύο διδακτορικές του διατριβές, πάνω στον Μαρξ και στον Ηράκλειτο, στην Εcole Pratique des Hautes Etudes (Πρακτική Σχολή Ανωτάτων Σπουδών) ως το 1959. Από το 1962 ως το 1973 δίδαξε φιλοσοφία στη Σορβόννη. Υπήρξε συνεργάτης και αργότερα διευθυντής σύνταξης της επιθεώρησης "Arguments" (1956-1962, εκδ. Minuit), η οποία στην εποχή της τάραξε τα νερά, ενώ παράλληλα μετέφρασε στα γαλλικά έργα των Χάιντεγκερ και Λούκατς. Τον Μάρτιο του 2009, κατά τη διάρκεια της τελευταίας του επίσκεψης στην Ελλάδα, αναγορεύθηκε επίτιμος διδάκτορας του ΑΠΘ. Πέθανε στο Παρίσι στις 4 Φεβρουαρίου 2010 σε ηλικία 85 ετών. Δημοσίευσε (ελληνικά στην αρχή και ακολούθως γαλλικά κατά κύριο λόγο, αλλά και γερμανικά) σειρά βιβλίων που έχουν μεταφραστεί σε δεκαέξι γλώσσες. Έδωσε διαλέξεις σε όλον τον κόσμο. Το μεγαλύτερο μέρος των κειμένων και των διαλέξεών του έχει περιληφθεί στα βιβλία του. Ανατρέχοντας στην ποιητική σκέψη του Ηράκλειτου, και πέρα από τον Μαρξ και τον Χάιντεγκερ, προσπάθησε να προωθήσει, ανιχνεύοντας τον ορίζοντα της περιπλάνησης, μια καινούργια σκέψη του παιχνιδιού της αποσπασματικής ολότητας, σκέψη ιστορική και συστηματική, ανοιχτή και πολυδιάστατη, ερωτηματική και πλανητική, που αντιμετωπίζει το διακύβευμα της εποχής της τεχνικής. Ο Κόσμος, που γίνεται μετά το 1984 ο κόσμος, παραμένει το πρόβλημα, μάλλον το ερώτημα, στο οποίο επικεντρώνεται η σκέψη του, άρρηκτα συνδεδεμένη με την ατομική και την ιστορικοπαγκόσμια εμπειρία: οι διαφορετικές του εξουσίες και οι σχέσεις μας μαζί του τίθενται υπό ερώτηση. Πέρα από το κλείσιμο, προτείνεται ένα άνοιγμα.

Ο Κλεμάν Ροσέ γεννήθηκε το 1939 και όταν ήταν νεαρός επιθυμούσε να κάνει καριέρα μουσικού. Όμως η αγάπη του για τον Μονταίν, τον Πασκάλ και τον Νίτσε τον έστρεψε τελικά στη φιλοσοφία, την οποία και δίδαξε για τριανταένα χρόνια, από το 1967 έως το 1998, στο Πανεπιστήμιο της Νίκαιας. Το έργο του, μακριά από τις μόδες και τον ακαδημαϊσμό, είναι πρωτότυπο, ευφρόσυνο και γεμάτο χιούμορ. Ο φιλόσοφος, του οποίου η σκέψη εγγράφεται στην παράδοση του Σπινόζα και του Νίτσε, επικρίνει τους καθρέφτες και τα διπλά που επινοούμε για να αποφύγουμε την ανυπόφορη πραγματικότητα και υποστηρίζει ένα τραγικό όραμα του κόσμου το οποίο όμως καταφέρνει να συνδυάσει με τη χαρά και την κατάφαση της ζωής. Έργα του: " La philosophie tragique" (PUF, 1961), "Les modes et ses remedes" (PUF, 1964), "Schopenhauer, philosophe de l' absurde" (PUF, 1967), "L' esthetique de Schopenhauer" (PUF, 1969), "Logique du pire" (PUF, 1971), "L' antinature" (PUF, 1973), "Le reel. Traite de l' idiotie" (Minuit, 1978), "L' objet singulier" (Minuit, 1979), "La force majeure" (Minuit, 1983), "La philosophie et les sortileges" (Minuit, 1985), "Le principe de cruaute" (Minuit, 1988), "Loin de moi" (Minuit, 1999), "Le regime des passions" (Minuit, 2001), "Impressions fugitives" (Minuit, 2004), "Fantasmagories" (Minuit, 2006) κλπ.

Ο Μιγκέλ Αμπενσούρ γεννήθηκε στο Παρίσι το 1939. Ομότιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Paris VII (Jussieu). Είχε τη διεύθυνση της σειράς "Critique de la politique" στις εκδόσεις Πεγιό. Συμμετείχε μαζί με τους Καστοριάδη, Γκωσέ κ.ά. στη συντακτική επιτροπή του περιοδικού "Libre". Έφυγε από τη ζωή στις 22 Απριλίου 2017.

O Jacques Derrida γεννήθηκε το 1930 στην Αλγερία. Από το 1960 δίδαξε φιλοσοφία στη Σορβόννη, από το 1965 στην Ecole Normale Superieure και από το 1983 στην Ecole des Hautes Etudes. Οι ιδέες του Ντεριντά απέσπασαν την προσοχή του κοινού για πρώτη φορά, όταν το 1965 δημοσιεύθηκαν δύο άρθρα του σε παρισινό έντυπο με τίτλο "Critique", όπου ανέπτυσσε τη θεωρία του για τη φύση της γραφής και τα οποία αποτέλεσαν τη βάση για το πρώτο και διασημότερο βιβλίο του με τίτλο "Περί Γραμματολογίας" που εκδόθηκε το 1967. Το ίδιο διάστημα αρθρογραφούσε και στο γαλλικό αριστερό έντυπο "Tel Quel". Από τις αρχές της δεκαετίας του ΄70 "μοιράστηκε" μεταξύ Παρισιού και Νέας Υόρκης. Έχει διδάξει στα πανεπιστήμια του Τζον Χόπκινς, του Γέιλ και της Καλιφόρνια. Η απονομή τιμητικού διπλώματος στον Ντεριντά το 1992 από το Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων στους κόλπους της ακαδημαϊκής κοινότητας. Ηταν τέτοια η διαμάχη που οι καθηγητές αναγκάστηκαν να θέσουν το ζήτημα σε ψηφοφορία. Ο Ντεριντά έγινε γνωστός αλλά και δέχθηκε επικρίσεις κυρίως για την ανάπτυξη, στα τέλη της δεκαετίας του 1960, μιας άλλης προσέγγισης των φιλοσοφικών κειμένων. Η λεγόμενη θεωρία της "αποδόμησης", η οποία επικεντρώνεται στην ασάφεια και στην αντίφαση στο νόημα. Ο Ντεριντά φθάνει στο συμπέρασμα ότι τα γραπτά κείμενα αντιφάσκουν μεταξύ τους και πως η αποδόμηση αντιστέκεται στην τυραννία της εύκολης απάντησης. Είχε μετάσχει σε εκστρατείες για την προάσπιση των δικαιωμάτων των μεταναστών στη Γαλλία, είχε διαδηλώσει κατά του απαρτχάιντ στη Νότιο Αφρική και υπέρ των αντιφρονούντων στην κομμουνιστική Τσεχοσλοβακία. Κυριότερα έργα του: "L' Ecriture et la Difference" (1967), "La Voix et le Phenomene" (1967), "La Dissemination" (1972), "Positions" (1972), "L' Archeologie du Frivole" (1973). Πέθανε μετά από μάχη με τον καρκίνο (που είχε διαγνωστεί ένα χρόνο πριν), στις 9 Οκτωβρίου του 2004, στα 74 του, σε νοσοκομείο του Παρισιού.

Ο Γιούργκεν Χάμπερμας γεννήθηκε το 1929 στη μικρή πόλη Γκούμερσμπαχ της Γερμανίας. Σπούδασε φιλοσοφία στα Πανεπιστήμια του Γκέτινγκεν και της Βόννης. Βοηθός του Theodor Adorno στο Πανεπιστήμιο της Φραγκφούρτης από το 1956, διαδέχεται τον Max Horkheimer στην έδρα της φιλοσοφίας του ίδιου Πανεπιστημίου το 1964 και ενσαρκώνει τη δεύτερη γενιά της σχολής της Φραγκφούρτης. Διαφοροποιείται ωστόσο από τους δασκάλους του καθώς αρνείται τον πεσιμισμό τους και προσπαθεί με το έργο του να ανανεώσει τη συζήτηση για τη δημοκρατία, το διαφωτισμό και τον κριτικό ορθολογισμό. Παράλληλα με την ερευνητική του δραστηριότητα αρθρογραφεί στον Τύπο και παίρνει θέση σε όλα τα σημαντικά πολιτικά ζητήματα της εποχής του. Τη δεκαετία του '60 συνδέεται με τους ηγέτες του φοιτητικού κινήματος αλλά συγκρούεται μαζί τους όταν τάσσεται υπέρ του ριζοσπαστικού ρεφορμισμού. Από το 1971 ως το 1982 διευθύνει το Ινστιτούτο Max-Plank των κοινωνικών επιστημών και διδάσκει στα Πανεπιστήμια του Μάρμπουργκ και της Χαϊδελβέργης πλάι στον Gadamer. Το 1982 το Πανεπιστήμιο του Μονάχου αρνείται να τον εκλέξει καθηγητή, ενώ ο Τύπος της δεξιάς εξαπολύει εναντίον του οξύτατη δυσφημιστική εκστρατεία. Το 1983 επανεκλέγεται καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Φραγκφούρτης όπου και διδάσκει μέχρι σήμερα ως ομότιμος καθηγητής. Το 1986 αντιπαρατέθηκε έντονα με τους συντηρητικούς ιστορικούς οι οποίοι θεωρούσαν το ναζισμό ως μια αμυντική απάντηση στην εμφάνιση του κομμουνισμού. Τα τελευταία χρόνια, τόσο με τα βιβλία όσο και με τα άρθρα του, ασχολείται με τη σχέση μεταξύ της οικουμενικότητας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της πολυπολιτισμικότητας, με την κρίση του κράτους-έθνους, την παγκοσμιοποίηση, καθώς και με τα προβλήματα της βιοηθικής, του ρατσισμού, της μετανάστευσης και της ευρωπαϊκής ενοποίησης.

Ο Μωρίς ντε Γκαντιγιάκ γεννήθηκε το 1906 και πέθανε το 2005. Σπούδασε στην Ecole Normale. Δίδαξε φιλοσοφία στο πανεπιστήμιο Paris I (Σορβόννη). Συνδιηύθυνε τη γαλλική μετάφραση του Νίτσε στις εκδόσεις Gallimard.

Ο Χανς-Γκέοργκ Γκάνταμερ (1900-2002) υπήρξε ο κορυφαίος εκπρόσωπος της φιλοσοφικής ερμηνευτικής στον 20ό αιώνα, συνενώνοντας στο εσωτερικό του έργου του επιδράσεις προερχόμενες από την αρχαία ελληνική και την κλασική γερμανική φιλοσοφία, καθώς επίσης και από τη θεμελιώδη οντολογία του Μάρτιν Χάιντεγκερ. Σημαντικότερο έργο του: "Αλήθεια και Μέθοδος" ("Wahrheit und Methode", 1960).

Ο Ρενέ Ζιράρ γεννήθηκε το 1923 στην Αβινιόν. Η ιδιαίτερη ευαισθησία του για την πολιτιστική κληρονομιά (ο πατέρας του ήταν συντηρητής στο μουσείο Calvet και στο παλάτι των Παπών) τον οδήγησε να σπουδάσει ιστορία και αρχειονομία στη φημισμένη Σχολή της Σάρτρης. Το 1947 εγκαταστάθηκε στις ΗΠΑ. Δίδαξε γαλλική λογοτεχνία και ανθρωπολογία στα Πανεπιστήμια Μπάφαλο, John Hopkins και Στάνφορντ (Καλιφόρνια), όπου και διέμενε. Μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας από το 2005. Στα ελληνικά κυκλοφορούν τα εξής βιβλία του: "Το εξιλαστήριο θύμα", "Η βία και το ιερό" (Εξάντας 1991), "Η αρχαία οδός των ασεβών" (Εξάντας 1991), "Σαίξπηρ, οι φλόγες της ζηλοτυπίας" (Εξάντας 1993), "Κεκρυμμένα από καταβολής" (Χριστάκης 1994), "Ρομαντικό ψεύδος και μυθιστορηματική αλήθεια" (Ίνδικτος 2001), "Εθεώρουν τον σατανάν ως αστραπήν" (Εξάντας 2002), "Κριτικές από το υπόγειο" (Βιβλιοπωλείον της Εστίας). Έφυγε από τη ζωή στις 4 Νοεμβρίου 2015.

Από τους διασημότερους σύγχρονους Ευρωπαίους φιλοσόφους, ο Andre Glucksmann γεννήθηκε στις 19 Ιουνίου 1937 στα περίχωρα του Παρισιού, από Εβραίους γονείς αυστριακής καταγωγής που συμμετείχαν στην αντίσταση κατά των ναζί, γεγονός που προκάλεσε και τον θάνατο του πατέρα του το 1940. Σπούδασε φιλοσοφία και συνεργάστηκε με τον Ρεϊμόν Αρόν στο Εθνικό Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών της Γαλλίας. Ανάμεσα στα δεκαεπτά βιβλία που είχε στο ενεργητικό του ξεχωρίζουν τα "Πραγματεία περί πολέμου" (1967), μια μελέτη πάνω στον Κλαούζεβιτς, το δοκίμιό του πάνω στο Κράτος, τον Μαρξισμό και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης με τίτλο "Η μαγείρισσα και ο ανθρωποφάγος" (1974), "Οι δάσκαλοι της σκέψης" (1977), μελέτη πάνω στον Χέγκελ, τον Μαρξ και τον Νίτσε, "Το τέλος του Κομμουνισμού σημαίνει την επιστροφή στην ιστορία" (1989), σε συνεργασία με τον Βάτσλαβ Χάβελ, και "Η ρωγμή του κόσμου" (1994), μια φιλοσοφική προσέγγιση της μάστιγας του AIDS. Τα τελευταία χρόνια το ενδιαφέρον του Andre Glucksmann συγκεντρώθηκε στη σταδιακή παρακμή και πτώση του κομμουνισμού. Είχε συνεργαστεί επανειλημμένα με τον Μπερνάρ Κουσνέρ (ιδρυτή των "Γιατρών Χωρίς Σύνορα" και άλλοτε Υπουργό Υγείας της Γαλλίας που τιμήθηκε με το Νόμπελ Ειρήνης), ενώνοντας τις δυνάμεις τους προκειμένου να παρέμβουν στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης κατά τη διάρκεια διεθνών κρίσεων, όπως ο πόλεμος της Γιουγκοσλαβίας και οι σφαγές της Τσετσενίας που αποτελούν τη "μαύρη τρύπα" της ηθικής μας. Πέθανε στις 9 Νοεμβρίου 2015 στο Παρίσι.

Γάλλος φιλόσοφος, γόνος εβραίων από τη Λιθουανία (Κάουνας Λιθουανίας, 1906 - Παρίσι, 1995), που το πατρικό του όνομα ήταν Levyne, έγινε γνωστός κυρίως για τις μελέτες του πάνω σε θέματα φαινομενολογίας, οντολογίας, ηθικής καθώς και φιλοσοφίας της θρησκείας (Ταλμούδ). Κυριότερα έργα του: περίοδος 1929-1949, επιδράσεις της φαινομενολογίας του Husserl και του Heidegger: "La Theorie de l'intuition dans la phenomenologie de Husserl", 1930, "Quelques reflexions sur la philosophie de l'hitlerisme", 1934, "De l'evasion", 1935, "De l'Existence a l'existant", 1947, "En decouvrant l'existence avec Husserl et Heidegger", 1949. Περίοδος 1949-1963, έργα σχετικά με τον ιουδαϊσμό: "Totalite et infini, Essai sur l'exteriorite",1961, "Difficile liberte", 1963. Περίοδος 1963-1974, "ακαδημαϊκή περίοδος": "Humanisme de l'autre homme", 1972, "Autrement qu'etre ou au-dela de l'essence", 1974. Περίοδος 1975-1995, μετά την αποχώρηση από το πανεπιστήμιο: "De Dieu qui vient a l'idee (κείμενα 1973-1980)", 1982, "Entre nous: Ecrits sur le penser a l'autre (κείμενα 1951-1988)", 1991, "Les Imprevus de l'histoire (κείμενα 1929 -1992)", 1994, "Alterite et transcendance (κείμενα 1967-1989)", 1995. Ταλμουδικές μελέτες: "Quatre lectures talmudiques (κείμενα 1963-1966)", 1968, "Du sacre au Saint: Cinq nouvelles lectures talmudiques (κείμενα 1969-1975)", 1977, "L'Au-dela du verset" (κείμενα 1969-1980)", 1982, "Nouvelles lectures talmudiques" (κείμενα 1974-1989)", 1996.

Ο Ζαν-Φρανσουά Λυοτάρ (1924-1998) δίδαξε φιλοσοφία στη Γαλλία και σε πολλά πανεπιστήμια του εξωτερικού. Συγγραφέας της "Μεταμοντέρνας κατάστασης", του γνωστότερου, ίσως, έργου του, έγραψε ακόμα τριάντα περίπου έργα γύρω από την τέχνη, τη φιλοσοφία, τη σύγχρονη κοινωνία -από το "Discours, Figure" (1971) ώς το "Different (1983), από το "Derive a partir de Marx et de Freud" (1973) ως το "Heidegger et les Juifs" (1988), από το "Inhumain" (1988) ως το "Moralites postmodernes" (1993). Πέθανε στο Παρίσι από λευκαιμία τον Απρίλιο του 1998.

O Γάλλος φιλόσοφος Jacques Ranciere γεννήθηκε στην Αλγερία το 1940, σπούδασε στην Ecole Normale Superieure και είναι ομότιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Paris VIII. Το 1965 συνεργάστηκε με το δάσκαλό του Louis Althusser στην έκδοση του "Lire le Capital", μετά όμως τα γεγονότα του Μάη του 1968 αποστασιοποιείται από τον κύκλο των αλτουσεριανών. Έκτοτε, και προσπαθώντας να αναιρέσει τα όρια ανάμεσα στη φιλοσοφία, την πολιτική, την λογοτεχνική κριτική, την αισθητική, την ιστορία και παιδαγωγική, ασχολείται με τα μείζονα θέματα της πολιτικής χειραφέτησης, της δημοκρατίας και της ισότητας. Στα ελληνικά έχουν εκδοθεί επίσης τα βιβλία του "Ο αδαής δάσκαλος" (Νήσος, 2008), "Το μίσος για τη δημοκρατία" (Πεδίο, 2010). Άλλα βιβλία του: "Aux bords du politique", "La Nuit des prolitaires", "La Mesentente", "Les Noms de l'histoire", "Le Spectateur emancip?", "L'Inconscient esthetique", "L'Espace des mots", "Politique de la litterature", "Les Scenes du Peuple", "La Parole muette, Aisthesis: Scenes du regime esthetique de l'art".