Κείμενα για τον Κωνσταντίνο Δ. Τριανταφυλλόπουλο 1918-2010

Ο Αλέξανδρος Σβώλος γεννήθηκε το 1892 στο Κρούσοβο της Δυτικής Μακεδονίας. Σπούδασε για δύο χρόνια νομικά στο Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινουπόλεως (1911-1912) και συνέχισε τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, έχοντας ως δάσκαλό του τον διαπρεπή Έλληνα συνταγματολόγο Ν. Ν. Σαρίπολο. Ο Σβώλος εξελέγη το 1929 τακτικός καθηγητής του Συνταγματικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, διαδεχθείς τον Ν. Ν. Σαρίπολο. Κράτησε την έδρα του Συνταγματικού Δικαίου μέχρι το 1946. Εν τω μεταξύ, παύθηκε τρεις φορές, το 1935, το 1936 και το 1944, λόγω των πολιτικών του φρονημάτων. Το 1946 επαύθη οριστικώς, αφού κατηγορήθηκε ως "ελληνόφων καθηγητής και αποστάτης της εθνικής ιδέας"! Υπήρξε από τους πρώτους οι οποίοι συνελήφθησαν κατά την επιβολή του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου. Την τετραετία 1936-1940 εκτοπίσθηκε από τη Δικτατορία Μεταξά στην Ανάφη, Μήλο, Νάξο και Χαλκίδα. Οι νομικές του μελέτες, ακόμη και από την επιλογή της θεματογραφίας, αντανακλούν τον κοινωνικό προσανατολισμό της σκέψης του και το ενδιαφέρον του για τα δικαιώματα συλλογικής δράσης. "Το δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι και το δίκαιον των σωματείων" (1915), διατριβή, με την οποία ανεκηρύχθη διδάκτωρ της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. "Αι εν υπαίθρω συναθροίσεις κατά το δημόσιον ημών δίκαιον" (1916). "Η αναγκαστική απαλλοτρίωσις προς αποκατάστασιν ακτημόνων γεωργών" (1917). Το 1928 δημοσιεύει το ριζοσπαστικό έργο του "Το Νέον Σύνταγμα και αι βάσεις του Πολιτεύματος". Η στέρεη φιλοσοφική και κοινωνιολογική του παιδεία, επιτρέπει στον Σβώλο να σχολιάσει με πνεύμα ανοικτό το Γερμανικό Σύνταγμα της Βαϊμάρης και το Σύνταγμα της Σοβιετικής Ρωσίας του 1918, καθώς επίσης και να αναλύσει τις επιδράσεις του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου επί του δημοσίου δικαίου, συγγράφοντας αξιόλογες πολιτειολογικές μελέτες, στις οποίες δεν παρασύρεται ποτέ σε υποτίμηση (αλλά ούτε και υπερτίμηση) της αξίας της φιλελεύθερης κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Οι δημοκρατικές του αντιλήψεις τον καθιστούν αταλάντευτο επικριτή του θεσμού της βασιλείας στην Ελλάδα. Στην προσπάθειά του να καταρρίψει την "επιπολαία", όπως την αποκαλεί, αντίληψη για την βασιλόφρονα παράδοση του ελληνικού λαού, ο Σβώλος υπήρξε από τους πρώτους στοχαστές, ο οποίος εντάσσει το πολίτευμα του Ρήγα Φεραίου στην "αξιοσημείωτη ιδεολογική τάση υπέρ της δημοκρατίας και κατά της βασιλείας". Το 1954-55, ο Αλέξανδρος Σβώλος δημοσιεύει με τον Γ. Βλάχο τους δύο πρώτους τόμους του κλασικού έργου "Το Σύνταγμα της Ελλάδος", όπου ερμηνεύονται οι ατομικές ελευθερίες, υπό το Σύνταγμα του 1952, με πνεύμα εξαιρετικά προωθημένο, ανανεωτικό και φιλελεύθερο, για την μετεμφυλιακή ελληνική κοινωνία. Η επίδραση του Αλέξανδρου Σβώλου στην ελληνική επιστήμη του συνταγματικού δικαίου υπήρξε καθοριστική. Ο Αλέξανδρος Σβώλος επέτυχε την αρμονική σύζευξη επιστημονικού έργου, κοινωνικής προσφοράς και πολιτικής δράσης. Πολιτικά ανήκει στην μη κομμουνιστική, σοσιαλιστική αριστερά και για την τοποθέτησή του αυτή βρέθηκε συχνά στο στόχαστρο της κριτικής τόσο της δεξιάς όσο και της αριστεράς. Αρθρογραφούσε συχνά σε εφημερίδες εκφράζοντας πάντα λόγο δημοκρατικό. Η μετριοπάθεια και η υπέρβαση των διχαστικών αντιθέσεων, οι οποίες τόσο ταλαιπώρησαν την Ελλάδα του εικοστού αιώνα, χαρακτηρίζουν τις πολιτικές θέσεις και πράξεις του. Το 1917-1920 διατελεί διευθυντής στο υπουργείο Εθνικής Οικονομίας στη διεύθυνση εργασίας και κοινωνικής πολιτικής. Κατά το διάστημα αυτό συντάσσει τον νόμο 2112/1920 περί καταγγελίας συμβάσεως εργασίας, φροντίζει ώστε να κυρωθούν διά νόμου οι Διεθνείς Συμβάσεις Εργασίας της Ουάσιγκτον και οργανώνει τις υπηρεσίες του Υπουργείου και της Επιθεώρησης Εργασίας. Ο Σβώλος συνέβαλε ουσιαστικά στην θεμελίωση του Κράτους Προνοίας στην Ελλάδα του μεσοπολέμου. Το ενδιαφέρον του για τα συνδικαλιστικά και εργατικά θέματα, εκδηλώνεται στο επιστημονικό πεδίο, με την ενασχόλησή του με τις απόψεις του Γάλλου δημοσιολόγου L. Duguit, του οποίου και μεταφράζει το βιβλίο "Το κοινωνικόν δίκαιον, το ατομικόν δίκαιον και η μεταμόρφωσις του κράτους", το 1923. Κατά τα έτη 1921-22 εργάζεται ως γενικός διευθυντής στην Προύσα της Μικράς Ασίας. Τότε κατά παραγγελία του Ύπατου Αρμοστή Σμύρνης συνέταξε το Σύνταγμα της Ιωνικής Πολιτείας. Στην Κατοχή διατελεί πρόεδρος της Επιτροπής Μακεδόνων και Θρακών (1941-43) και συντάσσει υπομνήματα προς τις γερμανικές αρχές κατοχής για τη θέση των πληθυσμών των δύο αυτών περιοχών, καταγγέλλοντας τις ωμότητες των Βουλγάρων. Στις αρχές του 1944, ύστερα από πολλούς δισταγμούς, ο Σβώλος δέχεται να γίνει πρόεδρος της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ), συμμετέχοντας ενεργά στον αγώνα κατά των κατακτητών. Η ΠΕΕΑ ορκίστηκε ως ανώτατη πολιτική εξουσία στις ελεύθερες περιοχές της κατεχόμενης ακόμη Ελλάδος και αποτελούσε μαζί με την ελληνική κυβέρνηση του Καΐρου τους βασικούς πόλους εξουσίας, μεταξύ των ελληνικών πολιτικών δυνάμεων. Το Απρίλιο του 1944, ο Σβώλος συμμετέχει στο Συνέδριο του Λιβάνου με την παραπάνω ιδιότητα του προέδρου της ΠΕΕΑ. Ως γνωστόν, οι διαπραγματεύσεις κατέληξαν στην ανασυγκρότηση της ελληνικής κυβέρνησης στο Κάιρο και στη μετατροπή της σε Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου, στην οποία θα έπαιρναν μέρος και εκπρόσωποι της ΠΕΕΑ. Τον Οκτώβριο και τον Νοέμβριο του 1944, εχρημάτισε ο ίδιος υπουργός των Οικονομικών της κυβέρνησης αυτής, όμως τα μέτρα τα οποία έλαβε για να ανορθώσει την ελληνική οικονομία έδωσαν λαβή σε έντονη αμφισβήτηση και κριτική εναντίον του. Το 1945-53 διατελεί πρόεδρος του Σοσιαλιστικού Κόμματος ΕΛΔ και μετά τη συγχώνευση του κόμματος αυτού με το Δημοκρατικό Κόμμα γίνεται πρόεδρος του ενιαίου Δημοκρατικού Κόμματος του Εργαζόμενου Λαού (1953-56). Το 1950 εκλέγεται βουλευτής Θεσσαλονίκης και συμβάλλει με την επιστημονική σοβαρότητά του στις αγορεύσεις και τις συζητήσεις της Βουλής και στο νομοθετικό έργο της εποχής. Τον Φεβρουάριο του 1956, τρεις ημέρες πριν από τον θάνατό του, εκλέγεται για δεύτερη φορά βουλευτής Θεσσαλονίκης.

Φοίτησε σε σχολεία της Σμύρνης και της Κωνσταντινούπολης, και τέλειωσε το γυμνάσιο στον Βόλο. Σπούδασε νομικά στην Αθήνα. Υπήρξε πολυγραφότατος, μελετητής της ελληνικής ιστορίας από την αρχαιότητα έως την σύγχρονη εποχή. Υπήρξε από τα ιδρυτικά στελέχη της "Φοιτητικής Συντροφιάς" και του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδος - Κομμουνιστικό ή ΣΕΚΕ(Κ) (1920), προκατόχου του ΚΚΕ, και διετέλεσε γενικός γραμματέας του (1920-1924) και διευθυντής του Ριζοσπάστη (1922-1924). Το 1927, αποχώρησε από το ΚΚΕ, επειδή διαφώνησε με τις θέσεις του κόμματος για την Μακεδονία. Συνέχισε ωστόσο να είναι κοντά στο ΚΚΕ, και γι' αυτό φυλακίστηκε στα χρόνια της δικτατορίας του Μεταξά. Αν και αυτοδίδακτος ιστορικός, εντούτοις ήταν πολυγραφότατος. Το βιβλίο του "Η κοινωνική σημασία της Ελληνικής Επανάστασης", που κυκλοφόρησε το 1924, ήταν ένα από τα πρώτα δείγματα του "ιστορικού υλισμού" στην Ελλάδα, και προκάλεσε ποικίλες και έντονες αντιδράσεις. Παρόμοιες αντιδράσεις προκάλεσε και το βιβλίο του Ιησούς Χριστός και Χριστιανισμός, μια "κριτική έρευνα", όπως γράφει ο ίδιος, "πάνω στο μεγαλύτερο επαναστατικό κίνημα που συγκλόνισε τον κόσμο, τον χριστιανισμό και το λαϊκό ηγέτη και επαναστάτη Χριστό". Το βιβλίο αυτό, αν και αποτέλεσμα μόχθου 20 ετών, δεν κυκλοφόρησε παρά μόνο μετά τον θάνατό του, καθώς κανένας εκδότης δεν τολμούσε να αναλάβει την έκδοσή του. Ήταν επίσης μεγάλος γνώστης της Ελληνικής Γραμματείας, αρχαίας και νέας, και ασχολήθηκε επαγγελματικά ως επιμελητής των εκδόσεων της κλασικής Ελληνικής Γραμματείας, που κυκλοφόρησαν από τον οίκο του Ι. Χ. Ζαχαρόπουλου. Σήμερα, στην γενέτειρά του Ζαγορά, λειτουργεί πολιτιστικός σύλλογος που φέρει το όνομά του, ενώ το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας τον τίμησε δίνοντας το όνομά του σε κεντρικό αμφιθέατρο στο κτίριο Παπαστράτου στον Βόλο.

Ο Ζήσιμος Χ. Συνοδινός, με κεφαλονίτικη καταγωγή (Ληξούρι), γεννήθηκε στην Αθήνα το 1958 και σπούδασε νομικά και ιστορία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Εργάστηκε στην Εθνική Τράπεζα για πάνω από 35 χρόνια (1978-2013), τα περισσότερα στο Ιστορικό Αρχείο της Τράπεζας (Ι.Α./ΕΤΕ), ως ανώτερο στέλεχος και από το 2014 είναι Επιστημονικός Υπεύθυνος του Ιστορικού Αρχείου Eurobank. Έχει ασχοληθεί με θέματα νεοελληνικής φιλολογίας, ιστορίας και αρχειονομίας. Συνεργάτης επιστημονικών και φιλολογικών περιοδικών, έχει δημοσιεύσει αυτοτελείς εργασίες, άρθρα σε διάφορα έντυπα (Περίπλους, Καθημερινή, Ελευθεροτυπία, Επτανησιακά Φύλλα, Αρχειακά Νέα, Μανδραγόρας, Ιστορία Εικονογραφημένη, Πολιτιστική του Σ.Υ.Ε.Τ.Ε. κ.ά.) σε συλλογικούς τόμους, πρακτικά επιστημονικών συνεδρίων καθώς και σε εκδόσεις της Εθνικής Τράπεζας, του Ι.Α./ΕΤΕ, του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ), της Ελληνικής Αρχειακής Εταιρείας και της Εταιρείας Μελέτης της Ιστορίας της Αριστερής Νεολαίας (ΕΜΙΑΝ). Εκδομένα αυτοτελή έργα του: - Δημήτριος Γουζέλης, "Ο Χάσης (Το τζάκωμα και το φτιάσιμον)", κριτική έκδοση, Ωκεανίδα, Αθήνα 1997 - "Παροιμίες, γνωμικά και ζακυνθινές φράσεις από τον "Χάση" του Δημητρίου Γουζέλη", Περίπλους, Αθήνα 2000 - "Αρχεία Οικογένειας Λούντζη. Ευρετήριο", Περίπλους, Αθήνα 2004 - "Τα αρχεία της ΕΜΙΑΝ. Γενικό ευρετήριο" (σε συνεργασία με τον Στέφανο Δ. Στεφάνου), ΕΜΙΑΝ, Αθήνα 2010 - "Ημερολόγιον συμβάντων του κεντρικού καταστήματος της Τράπεζας Αθηνών 1943-1945. Ένα σπάνιο ντοκουμέντο της Κατοχής", ΜΙΕΤ, Αθήνα 2014 - "Σύλλογος Υπαλλήλων Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος, ΣΥΕΤΕ, 1917-2017. Ιστορικό Χρονολόγιο. Ο τραπεζικός συνδικαλισμός μέσα από την πορεία του κορυφαίου σωματείου του", αυτοέκδοση, Αθήνα 2020