Οι λύκοι επιστρέφουν

Ο Χάινριχ Μπελ γεννήθηκε στην Κολωνία το 1917 και πέθανε στη Βόννη το 1985. Γόνος οικογένειας αστών καθολικών, μεγάλωσε με φιλελεύθερες ιδέες κι έμαθε να μισεί το ναζισμό. Όμως, το 1938 αναγκάστηκε να διακόψει τις σπουδές του στο πανεπιστήμιο για να καταταγεί στον στρατό. Κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο υπηρέτησε σε διάφορα μέτωπα, από τη Γαλλία ως τη Σοβιετική Ένωση, ώσπου τον συνέλαβαν αιχμάλωτο οι Αμερικανοί. Λόγω κρυοπαγημάτων έχασε τα δάχτυλα των ποδιών του με αποτέλεσμα να ταλανίζεται σε όλη του τη ζωή στα νοσοκομεία. Το 1945 επέστρεψε στην Κολωνία και σύντομα καθιερώθηκε ως ένας από τους μεγαλύτερους συγγραφείς της μεταπολεμικής γενιάς και αναγνωρίστηκε ως μια από τις φωνές συνείδησης και τους οξυδερκέστερους παρατηρητές της γερμανικής κοινωνίας. Οι πρώτες του νουβέλες, "Το τρένο ήρθε στην ώρα του" και "Αδάμ, που ήσουν;" μιλούν για την απελπισία των ανθρώπων που έχουν εμπλακεί στον πόλεμο. Τα μεταγενέστερα έργα του, όπως το "Γνωριμία με τη νύχτα" και "Το αφύλαχτο σπίτι", μιλούν για το ηθικό κενό πίσω από το "οικονομικό θαύμα" της μεταπολεμικής Γερμανίας, ενώ "Το ψωμί των πρώτων χρόνων" απεικονίζει τη φτώχεια, το ζόφο και την πείνα των πρώτων μεταπολεμικών χρόνων. Άλλα σημαντικά έργα του είναι: "Οι απόψεις ενός κλόουν", "Ομαδικό πορτραίτο με μια κυρία", "Η χαμένη τιμή της Κατερίνας Μπλουμ", "Γυναίκες σε τοπίο με ποτάμι". Πολέμιος του ΝΑΤΟ αλλά και του σοβιετικού καθεστώτος, σοσιαλδημοκράτης και ειρηνιστής, επέσυρε δριμύτατες επικρίσεις από τους συντηρητικούς κύκλους, οι οποίες δεν κάμφθηκαν ούτε όταν τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας, το 1972.

Ο Μπέρτολτ Μπρεχτ γεννήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου του 1898 στο Άουγκσμπουργκ. Το 1917 γράφτηκε στην ιατρική σχολή του πανεπιστημίου του Μονάχου, αλλά εγκατέλειψε τις σπουδές του, ξαναγύρισε στο Άουγκσμπουργκ, και υπηρέτησε για ένα διάστημα σε στρατιωτικό νοσοκομείο. Οι θεατρικές του αναζητήσεις γνώρισαν πολύ γρήγορα την καταξίωση, με το βραβείο Κλάιστ (1922). Αντικομφορμιστής, ορκισμένος εχθρός του πολέμου και του καπιταλισμού, βρίσκεται ήδη από το 1923 πέμπτος στον μαύρο πίνακα του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος της Γερμανίας. Όταν οι Εθνικοσοσιαλιστές καταλαμβάνουν την εξουσία το 1933, ο Μπρεχτ παίρνει το δρόμο της εξορίας: Ελβετία, Δανία, Φινλανδία, Ρωσία, και τέλος Αμερική, όπου συνεργάζεται στην Καλιφόρνια με τον Τσάρλι Τσάπλιν και τον Τσαρλς Λώτον. Το 1949 εγκαθίσταται οριστικά στο Ανατολικό Βερολίνο, όπου πεθαίνει το 1956.

Η Ίνγκεμποργκ Μπάχμαν γεννήθηκε το 1926 στο Κλάγκενφουρτ της Αυστρίας. Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Ίνσμπουργκ, του Γκρατς και της Βιέννης όπου παρακολούθησε μαθήματα νομικής, φιλολογίας και ψυχολογίας. Έκανε πρακτική εξάσκηση στη νευρολογική κλινική του Στάινχοφ της Βιέννης. Με τη διατριβή "Η κριτική κατανόηση της υπαρξιακής φιλοσοφίας του Χάιντεγκερ" αναγορεύτηκε το 1950 διδάκτωρ. Εργάστηκε στη γραμματεία της αμερικανικής υπηρεσίας κατοχής (1951), ως σεναριογράφος του ραδιοσταθμού Κόκκινο-Λευκό-Κόκκινο (1951-52), ως δραματουργός της βαυαρικής τηλεόρασης (1957-58) και ως υφηγήτρια στην έδρα ποιητικής του Πανεπιστημίου της Φρανκφούρτης (1959-60). Η Μπάχμαν εγκατέλειψε την Αυστρία το 1953 για να εγκατασταθεί στην Ιταλία. Για μικρά διαστήματα έζησε στη Ζυρίχη (1958-62) και το Βερολίνο (1963), για να πεθάνει τελικά στη Ρώμη το 1973. Η Ίνγκεμποργκ Μπάχμαν συμμετείχε στην Ομάδα 47 με τον Χάινριχ Μπελλ και τον Γκύντερ Γκρας, που αναζήτησαν στα γραπτά τους τη νέα συνείδηση της μεταπολεμικής Γερμανίας. Με την έκδοση "Να λέω λόγια σκοτεινά" (μτφρ. Ντάντη Σιδέρη-Speck, εκδ. Νεφέλη, 2007), το μεγάλο σε σημασία ποιητικό της έργο δημοσιεύεται για πρώτη φορά στα ελληνικά.

Ο Χάινερ Μύλλερ γεννήθηκε το 1929 στο Έπενντορφ της Σαξονίας. Το 1945 στρατολογήθηκε υποχρεωτικά, πήρε μέρος στον πόλεμο και έμεινε για λίγο καιρό αιχμάλωτος σε ένα αμερικανικό στρατόπεδο. Το 1951 δημοσίευσε τα πρώτα του ποιήματα και άρθρα. Το 1954 έγινε μέλος της Ένωσης Ανατολικογερμανών συγγγραφέων. Ανεξάρτητος μαρξιστής, ο Μύλλερ κατά τη διάρκεια του 1960 έπεσε στη δυσμένεια των κομμουνιστικών αρχών της Ανατολικής Γερμανίας, που τον κατηγόρησε για "ιστορικό πεσιμισμό" και τον διέγραψε από την Ένωση Ανατολικογερμανών συγγραφέων. Ωστόσο, τα έργα του άρχισαν να αποκτούν αναγνώριση στη Δυτική Γερμανία και σ' όλο τον κόσμο. Το 1970 άρχισε τη συνεργασία του ως δραματουργός με το Μπερλίνερ Ανσάμπλ και τη Φολκσμπύνε. Πολύ σύντομα ο Μύλλερ έγινε αποδεκτός και αναγορεύτηκε μέλος της Ακαδημίας Τεχνών της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας. Το 1990, μετά την πτώση του Τείχους, ο Μύλλερ εκλέχτηκε πρόεδρος της Ακαδημίας Τεχνών του Βερολίνου και το 1995 καλλιτεχνικός διευθυντής του Μπερλίνερ Ανσάμπλ. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του συνέχισε ασταμάτητα να σκηνοθετεί και να γράφει θεατρικά έργα και κυρίως ποίηση. Πέθανε το 1995. Ο Χάινερ Μύλλερ είχε τιμηθεί με πολλές διακρίσεις, ανάμεσά τους το βραβείο Χάινριχ Μάνν, το Βραβείο Λέσσινγκ, το Βραβείο Μπύχνερ, το Βραβείο Κλάιστ. Θεατρικός συγγραφέας, ποιητής και φιλόσοφος, συχνά επέλεγε τα θέματά του από την αρχαία ελληνική τραγωδία ή από έργα μεγάλων συγγραφέων, όπως ο Σαίξπηρ και ο Μπρέχτ. Ανάμεσα στα σημαντικότερα έργα του είναι "Η διόρθωση" (1957), "Τρακτέρ" (1955-61), "Φιλοκτήτης" (1965), "Ηρακλής 6" (1966), "Μάουζερ" (1970), "Μάκβεθ" (1971), "Τσιμέντο" (1972), "Μηχανή Άμλετ" (1977), "Κουαρτέτο" (1980), "Ρημαγμένη Όχθη - Μήδειας Υλικό - Τοπίο με Αργοναύτες" (1983), "Περιγραφή εικόνας" (1984).

Ο Μαξ Φρις (1911-1991) γεννήθηκε στη Ζυρίχη, ταξίδεψε σε πολλά μέρη του κόσμου και πέθανε στην πόλη του, που τη θεωρούσε το πιο βαρετό μέρος πάνω στη γη. Σπούδασε αρχιτεκτονική και γερμανική φιλολογία, και εργάστηκε ως δημοσιογράφος μέχρι να αφοσιωθεί στο γράψιμο (το 1955). Μαζί με τον Φρίντριχ Ντύρενματ αποτελεί τον εκπρόσωπο της σύγχρονης ελβετικής λογοτεχνίας. Ανάμεσα στα έργα του είναι τα θεατρικά "Ο κύριος Μπίντερμαν και οι εμπρηστές" και "Ανδόρα", τα μυθιστορήματα "Στίλλερ", "Το όνομά μου ας είναι Γκαντενμπάιν", "Ο Κυανοπώγων", καθώς και τα ιστορικά μελοδράματα "Το Σινικό Τείχος" και "Όταν τελείωσε ο πόλεμος". Πρόκειται για έναν από τους μεγαλύτερους Ευρωπαίους συγγραφείς της μεταπολεμικής εποχής: ο Μαξ Φρις σχολιάζει τα διλήμματα του εικοστού αιώνα, περιφρονώντας τα χρηστά ήθη και τις ηθικές επιταγές της αστικής Ευρώπης. (Φωτογραφία: Isolde Ohlbaum)

Η Άννα Ζέγκερς γεννήθηκε το 1900 στο Μάιντς της Γερμανίας με το όνομα Νέττυ Ράιλινγκ. Σπούδασε στο πανεπιστήμιο ιστορία της τέχνης, φιλολογία και ιστορία. Το 1924 έλαβε το διδακτορικό φιλοσοφίας από το πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης. Την ίδια χρονιά δημοσιεύει το πρώτο της διήγημα. Το 1925 παντρεύεται τον Ούγγρο φιλόσοφο και οικονομολόγο Λάζλο Ραντβάνυ. Το 1928 της απονέμεται το βραβείο Κλάιστ για το μυθιστόρημά της "Η επανάσταση των ψαράδων της Σάντα Μπάρμπαρα". Το 1949 γίνεται μέλος του Παγκοσμίου Συμβουλίου Ειρήνης. Το 1952 εκλέγεται πρόεδρος της Ένωσης Συγγραφέων της Ανατολικής Γερμανίας μέχρι το 1978, οπότε γίνεται επίτιμος πρόεδρος. Πεθαίνει το 1982.

Ο Βόλφγκανγκ Μπόρχερτ (Wolfgang Borchert) δεν είναι ολότελα άγνωστος στο ελληνικό κοινό. H πρώτη σοβαρή παρουσίασή του έγινε σ’ ένα ειδικό τεύχος του περιοδικού "Το Θέατρο" και με το ανέβασμα του μοναδικού θεατρικού έργου του "Έξω απ’ την πόρτα" από πρωτοποριακό θίασο της πρωτεύουσας τη δεκαετία του 1960. Είναι σημαντικό το ότι ιδιαίτερη απήχηση είχε το έργο του -το πεζογραφικό και το ποιητικό- στη Γερμανία όπου από το 1947 μέχρι και τις μέρες μας επανεκδόθηκε πολλές φορές, ενώ ανθολογίες του σύντομου, άλλωστε, έργου του κυκλοφόρησαν στις κυριότερες γλώσσες σ’ όλο τον κόσμο. Ο Βόλφγκανγκ Μπόρχερτ, πέρα από την ποιότητά του ως πεζογράφου και ευαίσθητου λυρικού ποιητή, είναι ένα σύμβολο αντίστασης στην πιο βάρβαρη βία που έζησε η ανθρωπότητα κατά τον 20ό αιώνα κι αυτή η ιδιότητα τού προσδίδει μια αμείωτη επικαιρότητα. Είναι από τις πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις συγγραφέα, όπου τα οδυνηρά βιώματά του ταυτίζονται τόσο πολύ με την πραγματικότητα. Το έργο του δεν είναι μόνον η εκ βαθέων απελπισμένη κραυγή μιας εύθραυστης και κατακερματισμένης ύπαρξης, αλλά και ένα αμείλικτο κατηγορώ μιας ολόκληρης γενιάς σφαγιασμένης στο βωμό μιας ασύλληπτης παραφροσύνης και, συνεπώς, αποτελεί και ένα συγκλονιστικό ντοκουμέντο. Γεννημένος στο Αμβούργο το 1921, τον στέλνουν εικοσάχρονο στο ρωσικό μέτωπο, όπου τραυματίζεται. Όμως το χειρότερο ήταν η κατάσχεση από τη λογοκρισία της αλληλογραφίας του, στην οποία είχε την τόλμη να εκφράζει τα αντιχιτλερικά και αντιπολεμικά συναισθήματά του. Η καταδίκη του εις θάνατον από το στρατοδικείο δεν εκτελείται λόγω της σοβαρής κατάστασης της υγείας του, για την οποία παίρνει χάρη. Όμως το αντιφασιστικό μένος του δεν τον αφήνει να ησυχάσει κι ως το τέλος του πολέμου τη ζωή του θα τη μοιράσει στο μέτωπο και τη φυλακή. Πέθανε στη Βασιλεία το 1947, μόλις είκοσι έξι χρονών.

Η Ίλζε Άιχινγκερ γεννήθηκε το 1921 στη Βιέννη. Πέρασε την παιδική της ηλικία στο Λινς και μετά το διαζύγιο των γονιών της επέστρεψε στη Βιέννη. Το 1938, ως επακόλουθο της προσάρτησης της Αυστρίας στη χιτλερική Γερμανία, η εβραία μητέρα της αναγκάζεται να κλείσει το ιατρείο της και χάνει τη θέση της στο κρατικό νοσοκομείο καθώς και το διαμέρισμα της. Το 1939 η Χέλγκα, η δίδυμη αδελφή της Ίλζε, καταφέρνει να μεταναστεύσει στην Αγγλία. Η έναρξη του πολέμου δεν επέτρεψε και στην υπόλοιπη οικογένεια να ακολουθήσει. Οι συγγενείς της Ίλζε κατέληξαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και εκτελέστηκαν. Η μητέρα της Ίλζε εξαιρέθηκε από το στρατόπεδο καθώς, σύμφωνα με τους νόμους περί φυλετικής καθαρότητας της Νυρεμβέργης, η κόρη της ήταν ημιεβραία. Μετά το τέλος του πολέμου η Ίλζε Άιχινγκερ σπουδάζει ιατρική, εγκαταλείπει ωστόσο το 1947 τις σπουδές της προκειμένου να αφοσιωθεί στη συγγραφή του μυθιστορήματος της "Η μεγαλύτερη ελπίδα". Από το 1950 εργάζεται στον εκδοτικό οίκο Fischer. Το 1953 παντρεύεται με το συγγραφέα Gunter Eich και αποκτούν δύο παιδιά. Ζουν στη Βαυαρία και την Αυστρία. Ο Eich πεθαίνει το 1972. Η Ίλζε Άιχινγκερ κατοικεί από το 1989 στη Βιέννη. Η Ίλζε Άιχινγκερ τιμήθηκε με τα πλεόν σημαντικά λογοτεχνικά βραβεία του γερμανόφωνου χώρου.