Νίκος Ζαχαριάδης, Άρης Βελουχιώτης, Νίκος Μπελογιάννης: βίοι παράλληλοι και… τεμνόμενοι

Ο Σεραφείμ Ι. Σεφεριάδης είναι επίκουρος καθηγητής πολιτικής επιστήμης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Visiting Fellow στο Πανεπιστήμιο του Cambridge (Clare Hall) και γραμματέας της Ελληνικής Εταιρείας Πολιτικής Επιστήμης.

Ο Αλέξανδρος Δάγκας γεννήθηκε το 1947 στην Αλεξάνδρεια Αιγύπτου. Σπούδασε ιστορία στην Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales στο Παρίσι. Σήμερα διδάσκει κοινωνική ιστορία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Έχει ασχοληθεί ερευνητικά με τα κοινωνικά και πολιτικά κινήματα (εργατικό κίνημα, μαζικά κινήματα) και με το εθνικό ζήτημα.

Ο Νίκος Μαραντζίδης είναι καθηγητής πολιτικής επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας. Άλλα έργα του είναι: Οι Μικρές Μόσχες (Παπαζήσης 1997), Γιασασίν Μιλλέτ - Ζήτω το Έθνος (Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης, 2001), Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας, 1946-1949 (Αλεξάνδρεια 2010), Ο ελληνικός εμφύλιος και το διεθνές κομμουνιστικό σύστημα (μαζί με τον Κώστα Τσίβο, Αλεξάνδρεια 2012).

Ο Γιώργος Μαργαρίτης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1954. Διδάσκει σύγχρονη Ιστορία στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Από το 1985 μέχρι το 2004 δίδαξε στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Η περίοδος της Κατοχής, της Αντίστασης και του Εμφυλίου Πολέμου βρίσκεται στο επίκεντρο των ερευνητικών του ενδιαφερόντων. Σε αυτήν την περίοδο αναφέρεται το μεγαλύτερο μέρος των άρθρων που έχει δημοσιεύσει σε ελληνικά και ξένα περιοδικά, καθώς και οι περισσότερες μελέτες του σε συλλογικούς τόμους και οι εισηγήσεις του σε επιστημονικά συνέδρια.

Ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Γιώργος A. Λεονταρίτης γεννήθηκε στην Αθήνα. Κατάγεται από τη Μικρασία. Από πολύ νέος ασχολήθηκε με όλα σχεδόν τα είδη της δημοσιογραφίας σε διάφορες εφημερίδες. Από το 1965 εργάστηκε ως ρεπόρτερ, πολιτικός συντάκτης και αρθρογράφος. Παράλληλα έγραψε ιστορικά αναγνώσματα, πολλά από τα οποία δημοσιεύτηκαν σε συνέχειες στον ημερήσιο τύπο, ενώ άλλα εκδόθηκαν σε βιβλία. Επί σειρά ετών διετέλεσε αντιπρόεδρος και γενικός γραμματέας της Ένωσης Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Αθηνών (ΕΣΗΕΑ). Έζησε από πολύ κοντά πολιτικές προσωπικότητες που κυριάρχησαν κατά τη δεκαετία 1950-1960, ερεύνησε, μελέτησε και συγκέντρωσε πολύτιμα αρχεία και στοιχεία που αφορούσαν όλο το φάσμα της πολιτικής ζωής και έφερε στο φως παρασκήνια που συγκλόνισαν την πορεία αυτού του τόπου και δίνουν άλλη διάσταση σε κρίσιμα κεφάλαια της ιστορίας μας.

Ο Κλεομένης Σ. Κουτσούκης είναι καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και διευθυντής του Κέντρου Πολιτικών Ερευνών. Από το 1986 διδάσκει μεταξύ άλλων το μάθημα της Μεθοδολογίας στην πολιτική και κοινωνική έρευνα (Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας). Στις ερευνητικές του ενασχολήσεις, ιδιαίτερα στο χώρο της Συγκριτικής Πολιτικής, χρησιμοποιεί μεθόδους και τεχνικές της σύγχρονης πολιτικής ανάλυσης.

Ο Γρηγόρης Φαράκος (1923-2007) γεννήθηκε στο Ναύπλιο. Σπούδασε στο Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο και τελείωσε Μηχανολόγος-Ηλεκτρολόγος Μηχανικός, το 1946. Μεταπτυχιακές σπουδές το 1956, στη Σχολή Πολιτικών και Κοινωνικών Επιστημών Μόσχας. Από σπουδαστής του ΕΜΠ, εντάσσεται στο κίνημα της Εθνικής Αντίστασης. Μέλος του ΚΚΕ, στέλεχος της ΕΠΟΝ, συμμετέχει στις κινητοποιήσεις και τους αγώνες του λαού της Αθήνας. Ως καπετάνιος του φοιτητικού λόχου ΕΛΑΣ "Λόρδος Μπάιρον", παίρνει μέρος στις συγκρούσεις και μάχες του Δεκεμβρίου 1944 στην Αθήνα και τραυματίζεται πολύ σοβαρά. Συνεχίζει την πολιτική του δράση στις γραμμές του ΚΚΕ και της ΕΠΟΝ, εξορίζεται στην Ικαρία. Μετά την απόδρασή του, εντάσσεται στο "Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας", παίρνει μέρος σε μάχες του Εμφυλίου πολέμου, όπου, επίσης, τραυματίζεται πολύ σοβαρά. Ζει επί αρκετά χρόνια ως πολιτικός πρόσφυγας στις ανατολικές χώρες. Με την κήρυξη της δικτατορίας των Συνταγματαρχών, εισέρχεται "παρανόμως" στην Ελλάδα, όπου αγωνίζεται κατά της Χούντας, συλλαμβάνεται και φυλακίζεται (1968-1974). Αποφυλακίζεται με τη μεταπολίτευση. Επί 13 χρόνια (1974-1987) είναι Διευθυντής της καθημερινής πρωινής εφημερίδας "Ριζοσπάστης". Αναδεικνύεται στέλεχος του ΚΚΕ και εκλέγεται Γενικός Γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του, το 1989. Από το 1987 επιδίδεται πιο συστηματικά σε προσπάθεια ανανέωσης των δομών της σκέψης του ΚΚΕ. Με την αποτυχία της ανανεωτικής κίνησης, διακόπτεται η συμμετοχή του στο κομμουνιστικό κίνημα, το 1991. Συνεχίζει την πολιτική του δράση ως στέλεχος της Αριστεράς. Επί 19 συνεχή χρόνια (1974-1993) εκλεγόταν πρώτος σε σταυρούς βουλευτής της Αριστεράς (του ΚΚΕ και, κατοπινά, του "Συνασπισμού") στην Α΄ Περιφέρεια της Αθήνας για το Ελληνικό Κοινοβούλιο. Το 1985 είχε εκλεγεί και Ευρωβουλευτής, αλλά παραιτήθηκε για να μείνει στην Ελληνική Βουλή. Από πολύ νωρίς (1943), ασχολήθηκε με τη δημοσιογραφία, δημοσίευσε πολλά πολιτικά και επιστημονικά άρθρα σε εφημερίδες και περιοδικά, ενώ τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια της ζωής του αφοσιώθηκε στην ιστορική έρευνα. Κυριότερα βιβλία του είναι: "Μαρτυρίες και στοχασμοί 1941-1991: 50 χρόνια πολιτικής δράσης", 1993, "Άρης Βελουχιώτης: το χαμένο αρχείο: άγνωστα κείμενα", 1997 και "Ο ΕΛΑΣ και η εξουσία", δίτομο, 2000, στα οποία ασχολείται με την ιστορική αποτύπωση μιας περιόδου την οποία έζησε στις πρώτες γραμμές, με ένα ασυνήθιστο ήθος, που χαρακτηρίζεται από τη διαρκή προσπάθεια διαχωρισμού της περιγραφής των γεγονότων από τις ερμηνείες τους. Πέθανε στην Αθήνα τον Μάρτιο του 2007.

Ο Σωτήρης Ριζάς γεννήθηκε στην Αθήνα το 1964. Είναι διευθυντής ερευνών από το 2005 και διευθύνει το Κέντρο Ερεύνης της Ιστορίας του Νεώτερου Ελληνισμού της Ακαδημίας Αθηνών από το 2016. Διδάκτορας του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου το 1992. Έχει διδάξει στην Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης, στο Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο και στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα Νεώτερης και Σύγχρονης Ιστορίας του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας και Διαχείρισης Πολιτισμικών Αγαθών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου. Υπήρξε Visiting Research Associate στο Τμήμα Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών του King’s College London (1994-1995), Stanley J. Seeger Visiting Fellow in Research, στο Πρόγραμμα Ελληνικών Σπουδών του Princeton University (2004-2005), Ειδικός Μεταπτυχιακός Υπότροφος στο Τμήμα Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού του Παντείου Πανεπιστημίου (1991-1992) και Μέλος του Επιστημονικού Εκπαιδευτικού Συμβουλίου του Εθνικού Κέντρου Δημόσιας Διοίκησης (2008-2011).

Ο Απόστολος Διαμαντής γεννήθηκε στα Καλά Νερά Μαγνησίας το 1955. Σπούδασε οικονομικά στην Αθήνα και ιστορία στο Παρίσι. Διδάκτωρ της "Ιστορίας του Μεταβυζαντινού κόσμου" του Πανεπιστημίου Paris 1. Συνεργάστηκε με το Ιστορικό Αρχείο της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος (ΙΑ/ΕΤΕ) και το Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (ΚΝΕ/ΕΙΕ). Δίδαξε "Ιστορία του Νέου Ελληνισμού" στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου και "Ιστορικές Πηγές και Μεθοδολογία" στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Είναι τακτικός συνεργάτης της εφημερίδας Ελευθεροτυπία. Κυκλοφορούν τα βιβλία του "Αινιγματικά πρόσωπα" (Εστία 2001), "Τύποι εμπόρων και μορφές συνείδησης στη νεώτερη Ελλάδα" (Εστία 2007), "Από το Σχίσμα στην Ε.Ε." (Πατάκης 2007, σε συνεργασία με τον Βασίλη Καρδάση) και "Έθνος και θεσμοί στα χρόνια της Τουρκοκρατίας" (Εναλλακτικές Εκδόσεις 2013) .

Ο Αρτέμης Ψαρομηλίγκος είναι δημοσιογράφος.

Ο Βασίλης Κόντης γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε στις ΗΠΑ στο New York University, από όπου αναγορεύτηκε διδάκτωρ της Νεότερης Ιστορίας. Διετέλεσε διευθυντής και πρόεδρος του Ιδρύματος Μελετών Χερσονήσου του Αίμου (ΙΜΧΑ) επί σειρά ετών. Είναι ομότιμος καθηγητής στον Τομέα Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας, Λαογραφίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης.

"Γεννήθηκα στη Σμύρνη τις παραμονές της Kαταστροφής, πέμπτο παιδί, αθέλητο και παραπεταμένο. H μάνα μου αρνήθηκε να με θρέψει, δήλωσε πως "δεν ήμουνα παιδί, ήμουνα άλλο πράμα" και με πέταξε. Eπέζησα χάρη στη μεγαλύτερη αδελφή της, που προμηθεύτηκε για χάρη μου μια κατσικούλα. Έτσι πρώτη μου τροφός ήταν μια αίγα, πράγμα που πολύ το καμάρωσα όταν, μεγαλώνοντας πια, το πληροφορήθηκα. H Kαταστροφή έφερε την οικογένεια στον Πειραιά. Oι μνήμες μου αρχίζουν από τη δεύτερη τροφό μου, τα κάστανα της προσφυγιάς το χειμώνα, τα σταφύλια το καλοκαίρι. Tην υγεία μου την ανέλαβε η θάλασσα του Πειραιά και την αγωγή μου την ανέλαβαν τα αλητάκια του Πειραιά. Όλα έδειχναν ότι η προλεταριακή μου συνείδηση ήταν εξασφαλισμένη. Tότε μπήκαν στη ζωή μου τα μεγαλύτερα παιδιά της οικογένειας, ο Γιώργος, που έγινε ασυρματιστής, και ο άγγελος της ζωής μου, η Διδώ, που ζούσε με την πλούσια και αντιδραστική θεία αδελφή του πατέρα μας. Aπό τη σκληρή δουλειά του ο Γιώργος, από μια έμφυτη συνείδηση η Διδώ, από κοντά και η μάνα μας, είχαν γίνει και οι τρεις κομμουνιστές. Έτσι μπήκε στη ζωή μου η επαναστατική συνείδηση, που την έκλεβα κρυφακούγοντας τις κουβέντες των μεγάλων. Mεγαλώνοντας, η ζωή μου ταυτίστηκε με την επανάσταση. Στα δέκα χρόνια μου δήλωσα πως αρκετά γράμματα είχα μάθει, πως ήταν καιρός να πάω εκεί που ανήκα, στη φάμπρικα. Xαμός στην οικογένεια ώσπου να ενδώσω στο μοναδικό επιχείρημα, πως αγράμματοι στον αγώνα υπάρχουν πολλοί, χρειάζονται μορφωμένοι άνθρωποι για να τον βοηθήσουν. Έτσι άρχισα από τους "μορφωμένους" τον αγώνα, από το Γυμνάσιο Θηλέων του Πειραιά. Γενική απεργία των φοιτητών και των μαθητών. Bγάζω στην αυλή του σχολείου πύρινο λόγο, με αποβάλλουν και "να πάω με τη μαμά μου". Tελευταία τάξη του Γυμνασίου και 4η Aυγούστου, στην Kοκκινιά. Oργανώνουμε με τα αγόρια της τάξης ομάδα αντιδικτατορική, μοιράζουμε τρυκ και προκηρύξεις τις νύχτες στην Kοκκινιά και στη Δραπετσώνα, ο αγώνας κορυφώνεται με την ανάρτηση κόκκινης σημαίας στην κεντρική εκκλησία της Kοκκινιάς. Πόλεμος, Kατοχή, πρώτα βήματα της Aντίστασης, η ομάδα μας απλώνει τη δραστηριότητά της, δραπετεύουν οι εξόριστοι από τα ξερονήσια, προσχωρούμε από τους πρώτους στο EAM, συνδέομαι με το KKE, αντιστασιακή δράση στις εργατικές γειτονιές του Γκύζη και της Nέας Iωνίας, δραστηριότητα στον αντιστασιακό Τύπο, πρώτα βήματά μου στη διδασκαλία μαθημάτων μαρξισμού. Tο μεθύσι της Aπελευθέρωσης, τα "Δεκεμβριανά", η ήττα, ο Eμφύλιος, οι άγριοι διωγμοί, οι προσπάθειες ανασυγκρότησης της Aριστεράς και της Δημοκρατίας, οι πρώτες εκλογές, ο ερχομός του Mπελογιάννη και του μεγάλου έρωτα. H σύλληψή μας, τα Xριστούγεννα του 1950. Oι ατέλειωτοι μήνες στα μπουντρούμια της Aσφάλειας, μας συντροφεύει το αγέννητο παιδί μας. H γέννα μου στις Φυλακές Aβέρωφ, οι δίκες, οι καταδίκες μας σε θάνατο, ο χωρισμός όταν η κυβέρνηση του Πλαστήρα δεν τόλμησε να εκτελέσει μάνα βρέφους. Tα 13 χρόνια μου στη φυλακή. Mε την απόλυσή μου από τη φυλακή δουλειά στον Τύπο της Aριστεράς με υπεύθυνη θέση στη σύνταξη της Δημοκρατικής Aλλαγής. Mε τη χούντα, εξορία στα Γιούρα. Aρρώστια, απόλυσή μου με τη συμβολή της Σοβιετικής Ένωσης, που με καλεί να φιλοξενηθώ εκεί μαζί με το γιο μου. Έχει προηγηθεί η εισβολή των Σοβιετικών στην Tσεχοσλοβακία, και αρνούμαι την πρόσκληση. Δουλεύω σε λεξικό, για μια Iστορία της Aρχαίας Eλληνικής Φιλοσοφίας -μέρος της δουλειάς για ένα λεξικό της Eλληνικής Σκέψης που είχαμε ξεκινήσει με τον Nίκο στα μπουντρούμια της Aσφάλειας. Προσπαθώ να εργαστώ για τη συνένωση της Aριστεράς και γι' αυτό το σκοπό επανασυνδέομαι με το KKE. H επανένωση ξεκίνησε με καλούς οιωνούς, και είχε οικτρό τέλος. Aπεχώρησα από το KKE, πράγμα που και η ηγεσία του επιθυμούσε. Aπό τότε εργάστηκα σε εφημερίδες και περιοδικά και στη συγγραφή μελετών και βιβλίων με ένα και μόνο στόχο: τη συμβολή μου σε μια κάθαρση της μαρξιστικής σκέψης από τις σταλινικές στρεβλώσεις που την έσυραν σε μια ανανέωση του πλατωνισμού, ανοίγοντας έτσι το δρόμο στη σημερινή κυριαρχία τής μιας υπερδύναμης, με τα ολέθρια αποτελέσματά της. Kι επίσης για να συνεχίσω, όσο μπορώ ακόμη, την κοινή με τον Mπελογιάννη προσπάθεια για μια ιστορία της Eλληνικής Σκέψης περιλαμβάνοντας στη συγγραφική δουλειά μου μελέτες για την αρχαιοελληνική σκέψη που κρατάει όσο ποτέ τη ζωντάνια της." Η Έλλη Παππά "έφυγε" στην Αθήνα στις 27 Οκτωβρίου 2009, σε ηλικία 89 ετών, για να ταφεί δίπλα στον σύντροφό της Νίκο Μπελογιάννη. Στο συλλυπητήριο μήνυμά του ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κάρολος Παπούλιας χαρακτήρισε την Έλλη Παππά, "σύμβολο μιας εποχής δύσκολης για την Ελλάδα" συμπληρώνοντας ότι "θα τη θυμόμαστε για τους αγώνες της, για τη σκέψη της και για την ομορφιά της ψυχής της".

Ο Θανάσης Χρήστου είναι Καθηγητής Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας στο Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Διαχείρισης Πολιτισμικών Αγαθών της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών και Πολιτισμικών Σπουδών (Καλαμάτα) του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου. Γεννήθηκε το 1963 στις Θεσπιές Θηβών, όπου ολοκλήρωσε την εγκύκλια παιδεία του και στη συνέχεια σπούδασε Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία στη Φιλοσοφική Σχολή των Πανεπιστημίων της Θεσσαλονίκης, του Μονάχου και των Αθηνών. Από τον Σεπτέμβριο του 2004 έως σήμερα διδάσκει ανελλιπώς στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου το γνωστικό αντικείμενο της Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας. Eπίκεντρο των μελετών και των άρθρων του αποτελεί η Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία του Ελληνικού Κράτους (1830 έως σήμερα) και ειδικότερα η συγκρότηση των πολιτικών θεσμών, η ίδρυση του Πανεπιστημίου Αθηνών, οι ζυμώσεις του φοιτητικού κινήματος, η συγγραφή βιογραφιών σημαντικών προσωπικοτήτων που σημάδευσαν την ελληνική κοινωνία, η ανάδειξη άγνωστων πτυχών της ιστορίας της Κατοχής και της Αντίστασης μέσα από τα γερμανικά αρχεία και η διαμόρφωση των ιδεολογικών ρευμάτων στον μείζονα ελληνικό και ευρωπαϊκό χώρο κατά τον 19ο, τον 20ό και τον 21ο αιώνα. Το επιστημονικό του έργο απαρτίζεται από μία σειρά βιβλίων, μελετών και άρθρων.

Ο Φοίβος Οικονομίδης γεννήθηκε στην Αθήνα. Είναι διδάκτορας Ιστορίας του Πανεπιστημίου της Σορβόνης (Paris-1). Διπλωματούχος του Πολιτικού-Οικονομικού Τμήματος της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Αθήνας. Δημοσιογράφος-ερευνητής. Έχει γράψει τα βιβλία: "Οι Προστάτες - Η Αληθινή Ιστορία της Αντίστασης" (1984, 1985, 1986, 1991, 2008), "Η Ελλάδα Ανάμεσα σε Δύο Κόσμους" (1990), "Ο Πόλεμος, η Διείσδυση και η Προπαγάνδα στις Ελληνο-αμερικανικές Σχέσεις" (1992, 2001), "Το Σύνδρομο του Οδυσσέα" (2000), "Ο Δεκέμβρης του '44 και η Διεθνής Σημασία του" (2005), "Ποτέ δεν θα Αυτοκτονήσω" (1987), "Σπύρος ο Θεός" (1994).