Κρήτη 1913-2013: Αρχιτεκτονική και πολεοδομία μετά την Ένωση

Ο Εμμανουήλ Κριαράς (1906-2014) γεννήθηκε στον Πειραιά, με καταγωγή από την Κρήτη. Τελείωσε το γυμνάσιο στα Χανιά το 1924. Σπούδασε φιλολογία (Πανεπιστήμιο Αθηνών, 1924-29), βυζαντινή φιλολογία, νεοελληνική φιλολογία και συγκριτική γραμματολογία (Πανεπιστήμιο Μονάχου, 1930 και Πανεπιστήμιο Παρισιού, 1938-39 και 1945-48). Αναγορεύτηκε διδάκτορας το 1938. Επιστημονικός συνεργάτης του Μεσαιωνικού Αρχείου της Ακαδημίας Αθηνών (1930-39) και στη συνέχεια διευθυντής του (1939-50). Στη διάρκεια της Κατοχής έλαβε μέρος στην αντίσταση και κρατήθηκε στο Χαϊδάρι επί μήνες έως τον Σεπτέμβριο του 1944. Το 1950 διορίστηκε τακτικός καθηγητής μεσαιωνικής ελληνικής φιλολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Διετέλεσε κοσμήτορας της Φιλοσοφικής Σχολής, μεταξύ 1954-55. Απολύθηκε από τη θέση του από τη Χούντα (1968). Καλλιέργησε τη μεσαιωνική και τη νεοελληνική φιλολογία και γλώσσα και αγωνίστηκε για την επικράτηση της δημοτικής. Διετέλεσε: πρόεδρος εικοσαμελούς επιτροπής που μεταγλώττισε τους δικαστικούς κώδικες· πρόεδρος επιτροπής που πρότεινε το είδος μονοτονικού που εφαρμόζεται. Συνέθεσε το "Λεξικό της μεσαιωνικής ελληνικής δημώδους γραμματείας 1100-1669" (14 τόμοι) και το "Λεξικό της δημοτικής". Δημοσίευσε μελέτες για τη μεσαιωνική και νέα ελληνική γλώσσα και φιλολογία. Ανάμεσα στα περισσότερα από 1.000 άρθρα και 60 βιβλία που εξέδωσε αυτοτελώς ο Εμμ. Κριαράς, ξεχωρίζουν οι μονογραφίες του για τον Ψυχάρη, το Σολωμό και τον Παλαμά, οι εκδόσεις παλαιότερων κειμένων της νεοελληνικής γραμματείας ("Πανώριας" του Χορτάτση, των θεατρικών του Πέτρου Κατσαΐτη, κ.ά), οι μελέτες του για το δημοτικισμό και η αλληλογραφία του. Τιμήθηκε με διεθνή βραβεία, μεταξύ των οποίων το Herderpreis και το βραβείο της Association des Etudes Grecques για το Μεσαιωνικό Λεξικό του. Επίσης, του απενεμήθηκαν τέσσερα ελληνικά παράσημα (το τελευταίο: Ταξιάρχης τάγματος τιμής) και ανακηρύχθηκε ιππότης της Λεγεώνας της τιμής στη Γαλλία και Commendatore in merito στην Ιταλία. Πέθανε από ανακοπή καρδιάς, στο σπίτι του στη Θεσσαλονίκη, το βράδυ της 22ης Αυγούστου 2014, σε ηλικία 108 ετών.

Ο Δημήτρης Φιλιππίδης (γ. 1938) είναι αρχιτέκτονας (ΕΜΠ, 1962), μετά το 1975 καθηγητής πολεοδομίας και σήμερα ομότιμος καθηγητής της Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ. Εργάστηκε σε διάφορα γραφεία εκπονώντας αρχιτεκτονικές και πολεοδομικές μελέτες (1964-1995) και διακρίθηκε σε διαγωνισμούς. Έχει δημοσιεύσει άρθρα και κριτικές βιβλίων για την ελληνική παραδοσιακή και σύγχρονη αρχιτεκτονική, την πολεοδομία και την εκπαίδευση των αρχιτεκτόνων. Έχει γράψει δεκαπέντε βιβλία: "Νεοελληνική αρχιτεκτονική" (1984), "Για την ελληνική πόλη" (1990), "Είκοσι θέσεις για την πολεοδομία" (1990), "Το σκυρόδεμα στην ελληνική αρχιτεκτονική του εικοστού αιώνα" (1992), "Μεσογειακά σπίτια: Ελλάδα" (1994), "Λύσανδρος Καυταντζόγλου" (1995), "Πέντε δοκίμια για τον Κωνσταντινίδη" (1997), "Διακοσμητικές τέχνες" (1998), "Μοντέρνα αρχιτεκτονική στην Ελλάδα" (2001), "Προάστια και εξοχές της Αθήνας του '30" (2006), "Αρχιτεκτονικές μεταμορφώσεις" (2006), "Νεοκλασικές πόλεις στην Ελλάδα" (2007), "Οικοδομικό τετράγωνο 19 (2009), "Εφήμερη και αιώνια Αθήνα" (2009), "Δημήτρης Πικιώνης" (2009). Έχει επιμεληθεί αφιερώματα και μονογραφίες αρχιτεκτόνων, καθώς και τους έξι πρώτους τόμους της σειράς "Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική" (1980-1988).

Ο Παναγιώτης Τουρνικιώτης γεννήθηκε το 1955 στην Αθήνα. Διδάσκει θεωρία της αρχιτεκτονικής στη Σχολή Αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Έχει δημοσιεύσει βιβλία για τον Adolf Loos, τον Le Corbusier, την ακτινοβολία του Παρθενώνα στα νεότερα χρόνια και την ιστοριογραφία της μοντέρνας αρχιτεκτονικής. Το βιβλίο του "Ιστοριογραφία της μοντέρνας αρχιτεκτονικής" δημοσιεύθηκε το 1999 στα αγγλικά (MIT Press) και μεταφράστηκε το 2001 στα ισπανικά (Mairea/Celeste). Έχει τιμηθεί δύο φορές με το Διεθνές βραβείο αρχιτεκτονικού βιβλίου του Αμερικανικού Ινστιτούτου Αρχιτεκτόνων και άλλη μια φορά με το βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών.

Η Ελένη Φεσσά - Εμμανουήλ γεννήθηκε στον Βόλο το 1943. Είναι απόφοιτος της Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (1967) και διδάκτωρ αρχιτέκτων της ίδιας Σχολής (1990). Καθηγήτρια στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών, διδάσκει ιστορία της θεατρικής αρχιτεκτονικής και σκηνογραφίας από το 1994 μέχρι σήμερα. Από το 1980 ασχολείται συστηματικά με την ιστορία της ελληνικής αρχιτεκτονικής του 20ού αιώνα. Περισσότερες από εκατό ερευνητικές και θεωρητικές μελέτες της είναι δημοσιευμένες σε ελληνικά και ξένα επιστημονικά περιοδικά, σε πρακτικά συνεδρίων, σε εγκυκλοπαίδειες και σε συλλογικούς τόμους. Έχει συγγράψει οκτώ επιστημονικές μονογραφίες, από τις οποίες οι σημαντικότερες είναι το δίτομο έργο "Η αρχιτεκτονική του νεοελληνικού θεάτρου 1720-1940 (1994, έκδοση με χορηγία του Ιδρύματος Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου και του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών) και οι τρεις δίγλωσσες εκδόσεις (στα ελληνικά και αγγλικά): "Η ιδεολογική κρίση της νεοελληνικής αρχιτεκτονικής, 1827-1940" (1987), "Κτίρια για δημόσια χρήση στη νεότερη Ελλάδα, 1827-1993, (1993, Παπασωτηρίου) και "Δοκίμια για τη νέα ελληνική αρχιτεκτονική (2001, έκδοση με χορηγία του Ιδρύματος Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου). Η τελευταία έκδοση τιμήθηκε με έπαινο της Διεθνούς Ακαδημίας Αρχιτεκτονικής σε διαγωνισμό που διοργανώθηκε στο πλαίσιο της 10ης Διεθνούς Τριενάλε Αρχιτεκτονικής (Σόφια, 2003). Το 1991 διετέλεσε αναπληρωτής Επίτροπος της Ελλάδας στην 5η Διεθνή Έκθεση Αρχιτεκτονικής στην Μπιενάλε της Βενετίας και υπεύθυνη για την έκθεση με τίτλο "Νέα Δημόσια Κτίρια των Δ. και Σ. Αντωνακάκη, Ν. Βαλσαμάκη και Α. Τομπάζη". Το 2002 επιμελήθηκε επιστημονικά και συνέταξε, σε συνεργασία με την αρχιτέκτονα Τίνα Καραπιπέρη, τα κείμενα της ελληνικής συμμετοχής στο CD-ROM με τίτλο "Η ανακάλυψη της σύγχρονης αρχιτεκτονικής στο Παρίσι, το Λονδίνο και την Αθήνα. Εικονικές και πραγματικές διαδρομές", το οποίο πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης "Culture 2000" από την γαλλική εταιρία ARVHA, την αγγλική εταιρία ATAP και την ελληνική Εταρία Αρχιτεκτονικών και Πολεοδομικών Μελετών "Ομάδα 80" - Σωτήρης Παπαδόπουλος.

Ο Νίκος Πατσαβός γεννήθηκε στην Αθήνα το 1977. Σπούδασε αρχιτεκτονική στη Θεσσαλονίκη, το Παρίσι και το Λονδίνο. Η έρευνά του επικεντρώνεται στις συνθήκες ανάδυσης της μοντέρνας αρχιτεκτονικής και τη δυνατότητα για μια διεπιστημονική θεώρησή τους. Το μελετητικό γραφείο που έχει συγκροτήσει με τους Georg Rafailidis και Stephanie Davidson (έδρα Αθήνα-Βερολίνο) εστιάζει στη σχέση δημόσιου-ιδιωτικού χώρου στη σύγχρονη ελληνική μητρόπολη. Διδάσκει ιστορία-θεωρία της αρχιτεκτονικής στα Χανιά.

Γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε Αρχιτεκτονική στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, όπου το 2005 αναγορεύθηκε διδάκτωρ. Το 2007 εξελέγη επίκουρη καθηγήτρια Ιστορίας & Θεωρίας της Αρχιτεκτονικής στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πολυτεχνείου Κρήτης. Το 2000 βραβεύθηκε από την Ακαδημία Αθηνών με το Βραβείο της Τάξεως των Γραμμάτων και Καλών Τεχνών για διακεκριμένο νέο αρχιτέκτονα έως 40 ετών. Έχει διακριθεί με 12 βραβεία σε Πανελλήνιους και Διεθνείς αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς. Έχει συμμετάσχει σε αρχιτεκτονικές εκθέσεις και έργα της έχουν δημοσιευτεί στον διεθνή αρχιτεκτονικό Τύπο. Από το 2000 - 2013 είναι μέλος της συντακτικής επιτροπής του περιοδικού Αρχιτέκτονες - έκδοση ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ. Βοηθός επιτρόπου στην 5η Biennale Αρχιτεκτονικής στη Βενετία, 1991. Επιστημονική επιμελήτρια της διεθνούς ημερίδας "Εκφράσεις του γερμανικού εξπρεσιονισμού στον καλλιτεχνικό χώρο", ΚΑΜ, Χανιά, 2009. Επιστημονική σύμβουλος της έκθεσης "Ερνέστος Τσίλλερ", Εθνική Πινακοθήκη, 2010. Το 2010 ως επιστημονικός υπεύθυνος ολοκλήρωσε ερευνητικό πρόγραμμα με θέμα την Ιστορική τεκμηρίωση, προστασία και ανάδειξη ιστορικού αρχιτεκτονικού συνόλου στο βόρειο άκρο του Πύργου Ηλείας. To 2013 επιμελήθηκε επιστημονικά την έκθεση ΚΡΗΤΗ 1913 - 2013 : Αρχιτεκτονική και Πολεοδομία μετά την Ένωση. Έχει επιμεληθεί μεγάλο αριθμό αρχιτεκτονικών εκδόσεων, αρθρογραφεί, μετέχει σε συνέδρια και δημοσιεύει ερευνητικές εργασίες εστιάζοντας το ενδιαφέρον της σε θέματα Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας. Ακαδημαϊκός Σύμβουλος στον Διεπιστημονικό Οργανισμό Αναγνώρισης Τίτλων Ακαδημαϊκών και Πληροφόρησης (ΔΟΑΤΑΠ, 2009 - 2012). Μέλος της ομάδας εκπροσώπησης του Πολυτεχνείου Κρήτης στο Ίδρυμα Αριστείας Καινοτομίας και Έρευνας για τον Τουρισμό (ΙΑΚΕΤ, 2010 - 2012) και της Επιτροπής διερεύνησης για την ένταξη της Παλαιάς Πόλης των Χανίων στα μνημεία της UNESCO ως εκπρόσωπος του Πολυτεχνείου Κρήτης (2011 - κ. εξ.), του Τοπικού Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων Κρήτης (ΥΠΟΤ 2011 - κ.εξ.), του ICOMOS (1990 - κ.εξ.), της Εταιρείας μελέτης της Ιστορίας της Πόλης και της Πολεοδομίας (2001 - κ.εξ.), του ΕΑΗΝ (European Architecture Historians Net, 2011 - κ.εξ.) και του καταλόγου κριτών αρχιτεκτονικών διαγωνισμών ΤΕΕ, ΣΑΔΑΣ, ΥΠΕΚΑ.

Ο Νίκος Σκουτέλης είναι αρχιτέκτων μηχανικός, επίκουρος καθηγητής του Πολυτεχνείου Κρήτης.

Η δρ. Ιουλία Μωραΐτου είναι Πολιτικός Μηχανικός, με ειδίκευση στη Χωροταξία και τη Διαχείριση Περιβάλλοντος, και έχει ολοκληρώσει τη μεταδιδακτορική της έρευνα στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, στο Ινστιτούτο Περιφερειακής Ανάπτυξης. Είναι εντεταλμένη διδάσκουσα στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής. Το ερευνητικό και διδακτικό της ενδιαφέρον επικεντρώνεται σε θέματα Πολεοδομικού - Χωροταξικού - Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού, Ανθεκτικότητας, Αστικής Ανάπτυξης και Συνοχής.