Οι Εβραίοι στον ελληνικό χώρο: Ζητήματα ιστορίας στη μακρά διάρκεια

Η Αλέκα Καραδήμου - Γερόλυμπου σπούδασε αρχιτεκτονική στη Θεσσαλονίκη και πολεοδομία στο Παρίσι, όπου εργάστηκε για πολλά χρόνια σε αρχιτεκτονικά γραφεία. Από το 1976 διδάσκει αστικό σχεδιασμό και ιστορία της πολεοδομίας στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Ασχολείται με το σχεδιασμό και την ιστορική έρευνα και έχει δημοσιεύσει πολλές μελέτες για την πολεοδομική ιστορία των οικισμών στην Ελλάδα, τα Βαλκάνια και την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Έχει συνεργαστεί σε μελέτες για τη Θεσσαλονίκη και συμμετέχει ενεργά σε κινήσεις και πρωτοβουλίες πολιτών για τη βελτίωση του χώρου της πόλης.

Ο Βασίλης Κολώνας γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη, όπου και τελείωσε τις σπουδές του στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του ΑΠΘ. Συνέχισε τις σπουδές του στους τομείς της Συντήρησης Μνημείων, της Ιστορίας της Τέχνης και της Μουσειολογίας στο Παρίσι, όπου, παράλληλα, εργάστηκε στη Γαλλική Ακαδημία Αρχιτεκτονικής. Από το 1992 είναι Διδάκτωρ του Τμήματος Αρχιτεκτόνων του ΑΠΘ. Έχει συμμετάσχει σε επιστημονικές συναντήσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό, ενώ μελέτες του έχουν δημοσιευθεί σε ελληνικά και ξένα βιβλία και περιοδικά. Κύριος άξονας των δραστηριοτήτων του είναι η μελέτη και η έρευνα της Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής του 19ου και 20ού αιώνα στην Ελλάδα και τις χώρες της ανατολικής Μεσογείου. Έχει διδάξει στο μεταπτυχιακό σεμινάριο του Τμήματος Ιστορίας της Τέχνης - Νεότερης Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης (2000-2002, 2005) και από το 2002 είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.

Γεννήθηκε στην Αθήνα (1957), και είναι ιστορικός και μεταφράστρια. Σπούδασε Ιστορία και Αρχαιολογία στο Ιστορικό-Αρχαιολογικό Τμήμα της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών κι έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στη νεώτερη ιστορία στο Νεοελληνικό Ινστιτούτο της Σορβόννης (Παρίσι ΙV). Υποστήριξε τη διδακτορική της διατριβή στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών (1995) με αντικείμενο τις αντιστασιακές οργανώσεις των νέων. Σπούδασε γαλλική λογοτεχνία και λογοτεχνική μετάφραση στο Κέντρο Λογοτεχνικής Μετάφρασης του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών. Για το πρώτο της βιβλίο που είναι εξαντλημένο "Ελληνικός Νεανικός Τύπος 1941-1945. Καταγραφή", τόμ. Α'-Β΄, εκδ. ΙΑΕΝ, Αθήνα 1987, βλ. www.iaen.gr. Ερευνητικά πεδία: η συμμετοχή της ελληνικής νεολαίας στην Αντίσταση, η γενοκτονία των Εβραίων και η μνήμη της, η στρατοπεδική λογοτεχνία, η πολιτισμική ταυτότητα των σεφαραδιτών Εβραίων. Έχει δημοσιεύσει στα περιοδικά "Αντί", "Ο Πολίτης", "Μνήμων", "Σύγχρονα Θέματα" (μέλος της συντακτικής επιτροπής) , "Historein", "Νέα Εστία" και στις εφημερίδες "Το Βήμα", "Η Καθημερινή", "Η Αυγή". Συνεργάζεται με το περιοδικό "the books' journal". Είναι μέλος της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού "Μνήμων" και ήταν ιδρυτικό μέλος της Εταιρείας Μελέτης Ελληνικού Εβραϊσμού (1990-2000). Έχει συμμετάσχει σε διεθνή συνέδρια κι έχει δημοσιεύσει σε συλλογικούς τόμους στη Γαλλία (βλ. www.academia.edu). ΄Εχει συνεργαστεί με το "΄Ιδρυμα για την Μνήμη του Άουσβιτς" (Βρυξέλλες), με τη "Maison d'Izieu", με τη "Fondation pour la Memoire de la Shoah" (Παρίσι) και με πανεπιστημιακά τμήματα νεοελληνικών σπουδών στο Στρασβούργο και στην INALCO. Δίδαξε το μάθημα της "Ελληνικής Ιστορίας" στο Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο (2001-2017) ως καθηγήτρια-σύμβουλος. Διδάσκει στο σεμινάριό της για τη "Γενοκτονία των Εβραίων: Ιστορία, Μνήμη, Αναπαραστάσεις" στο Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος από το 2011 καθώς και στα ετήσια σεμινάρια του Μουσείου στην Αθήνα για τη "Διδασκαλία του Ολοκαυτώματος". Έχει δημοσιεύσει μεταφράσεις γαλλικής και γαλλόφωνης λογοτεχνίας. Από το 1995 ως το 2008 εξέδωσε κι επιμελήθηκε το ετήσιο περιοδικό "Μετάφραση", με αντικείμενο τη λογοτεχνική μετάφραση και τη μεταφρασεολογία. Δίδαξε μετάφραση στο Κέντρο Λογοτεχνικής Μετάφρασης του Γαλλικού Ινστιτούτου, στο ΕΚΕΜΕΛ και στο Μεταπτυχιακό Μετάφραση-μεταφρασεολογία του ΕΚΠΑ. Τιμήθηκε με τη διάκριση Chevalier de l'ordre des Arts et des Lettres (Ιππότης των γραμμάτων και των τεχνών) το 2006 από τον Υπουργό Πολιτισμού της Γαλλίας.

Η Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου γεννήθηκε στην Αθήνα το 1944. Σπούδασε Ιστορία, Αρχαιολογία και Φιλολογία στην Αθήνα και στο Παρίσι. Δίδαξε στον τομέα Μεσαιωνικών και Νέων Ελληνικών Σπουδών του τμήματος Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ περίπου για ένα τέταρτο του αιώνα (1986-2012), του οποίου είναι ομότιμη καθηγήτρια, ανανεώνοντας θεματικά και μεθοδολογικά τα διδακτικά αντικείμενα της νεοελληνικής φιλολογικής επιστήμης. Οι εργασίες της διακρίνονται, σύμφωνα με ανακοίνωση της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (18/9/2019), για την οξυδέρκεια, την κριτική ευαισθησία και τη συνδυαστική μέθοδο προσέγγισης (με τη συνεπικουρία της Ιστορίας, της κοινωνικής ανθρωπολογίας, της ψυχολογίας). Οι γνώσεις της δεν περιορίζονται στον τομέα της νεοελληνικής φιλολογίας αλλά αφορούν την Ιστορία, τη Λατινική και Μεσαιωνική φιλολογία και την αρχαιολογία. Στο πλαίσιο της συγγραφικής της δραστηριότητας, από τη δεκαετία του 1970 δημοσίευσε ποιητικές συλλογές (ενδεικτικά: "Οίκος", 1972· "Αναστάσιμα", 1973· "Οι περιπλανήσεις της Εδεσσαίας", 2007), μονογραφίες, δοκίμια και μεταφράσεις. Εκπόνησε μελέτες για τον υπερρεαλισμό στην Ελλάδα και για τη νεωτερική ποίηση και πεζογραφία (ενδεικτικά: "Δεν άνθησαν ματαίως. Ανθολογία υπερρεαλισμού", 1980· "Νίκος Εγγονόπουλος. Η ποίηση στον καιρό του τραβήγματος της ψηλής σκάλας", 1987· "Η γραφή και η βάσανος: ζητήματα λογοτεχνικής αναπαράστασης", 2000). Ιδιαίτερα σημαντική είναι η συνεισφορά της στη μελέτη και την έρευνα της ελληνικής εβραϊκής κοινότητας και ιδίως των Εβραίων της Θεσσαλονίκης. Έχει δημοσιεύσει μελέτες για την εικόνα του Εβραίου στη λογοτεχνία και έχει επιμεληθεί και προλογίσει μαρτυρίες του Ολοκαυτώματος (ενδεικτικά: "Ο άλλος εν διωγμώ. Η εικόνα του Εβραίου στη λογοτεχνία: ζητήματα ιστορίας και μυθοπλασίας", 1998· "Το Ολοκαύτωμα στις μαρτυρίες των Ελλήνων Εβραίων", 2007, καθώς και μαρτυρίες των Γιομτώβ Γιακοέλ, Έρικα Κούνιο - Αμαρίλιο, Μαρσέλ Νατζαρή, Ισαάκ Ματαράσσο). Έχει συμβάλει ενεργά στη διάδοση της νεοελληνικής λογοτεχνίας στη Ρωσία και στην Ουκρανία. Τέλος, έχει ασχοληθεί με τη μετάφραση τόσο λογοτεχνικών όσο και δοκιμιακών έργων (ενδεικτικά: Πετράρχης, Πίκο ντε λα Μιράντολα, Φουκώ, Αξελός). Τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης Έργου Ξένης Λογοτεχνίας στην Ελληνική Γλώσσα (2000) για τη μετάφραση των "Εξομολογήσεων" του Αγίου Αυγουστίνου από τα λατινικά, και με το Μεγάλο Κρατικό Βραβείο Γραμμάτων για το σύνολο του έργου της (2017, της απονεμήθηκε το 2019).

Η Μερόπη Αναστασιάδου γεννήθηκε το 1964 στη Θεσσαλονίκη. Είναι νομικός και ιστορικός, ερευνήτρια του Εθνικού Κέντρου Επιστημονικής Έρευνας της Γαλλίας στο τμήμα Τουρκικών και Οθωμανικών Σπουδών. Οι αστικές κοινωνίες του ευρύτερου οθωμανικού χώρου (19ος-20ός αι.) και της σύγχρονης Τουρκίας αποτελούν το κύριο αντικείμενο των δημοσιεύσεών της. Εκτός από την κοινωνική αλλαγή στη Θεσσαλονίκη του 19ου αι. έχει μελετήσει τη σχέση ανάμεσα στην επιστημονική γνώση και τις εθνικιστικές ιδεολογίες, τις πολιτικές διαστάσεις της φιλανθρωπίας, τις μη μουσουλμανικές κοινότητες στην οθωμανική και τουρκική επικράτεια. Οι σημερινές της έρευνες αφορούν τις σχέσεις ανάμεσα στην πολιτιστική κληρονομιά, την ιστορική μνήμη και τη συλλογική ταυτότητα, καθώς και τις διαπολιτισμικές επαφές και ανταλλαγές στην Ελλάδα και την Τουρκία.

Η Αίγλη Μπρούσκου γεννήθηκε στην Αθήνα το 1958. Σπούδασε Αγγλική Φιλολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στην Κοινωνική Ανθρωπολογία στην Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales στο Παρίσι και πήρε το διδακτορικό της δίπλωμα από το Πάντειο Πανεπιστήμιο. Είναι καθηγήτρια Ανθρωπολογίας στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ACT). Έχει διδάξει στη Σχολή Ξεναγών Θεσσαλονίκης και στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Ασχολείται ερευνητικά και έχει δημοσιεύσει μελέτες για τα λαϊκά παραμύθια και την αφήγηση, την ανθρωπολογία της συγγένειας, της διακίνησης των παιδιών και της ιδρυματικής περίθαλψης. Οργανώνει σεμινάρια για παραμύθια και για την ανθρωπολογία της παιδικής ηλικίας στη Θεσσαλονίκη, στα πλαίσια των εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων του Επιστημονικού Συλλόγου Μέριμνας Παιδιού και Εφήβου (ΣΥΜΕΠΕ).

Η Αφέντρα Γ. Μουτζάλη είναι αρχαιολόγος του Υπουργείου Πολιτισμού και εργάζεται στην 6η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Πατρών. Συνεργάτης του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών από το 1985. Δραστηριοποιείται από το 1978 στον Πελοποννησιακό χώρο με ανασκαφές, επιτόπιες έρευνες, δημοσιεύσεις και ανακοινώσεις σε Ελληνικά και Διεθνή Συνέδρια. Ασχολείται ιδιαιτέρως με θέματα Ιστορικής Γεωγραφίας, Αρχιτεκτονικής και Βυζαντινού Πολιτισμού. Μέλος της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας, της Εταιρείας Πελοποννησιακών Σπουδών, της Εταιρείας Μελέτης του Ελληνικού Εβραϊσμού, της Εταιρείας Ιστορίας της Ιατρικής και του Κέντρου Μελετών Ιονίου.

Η δρ. Ρένα Μόλχο δίδαξε Ιστορία του Ελληνικού Εβραϊσμού στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Για το έργο της "Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης 1856-1919: Μια ιδιαίτερη κοινότητα", που πρωτοεκδόθηκε το 2001, έλαβε το Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών. Για τη συμβολή της στον γαλλικό πολιτισμό έλαβε από τη Γαλλία το παράσημο της τάξεως των Palmes academiques τον Δεκέμβριο του 2010. Έχει διεξαγάγει πολλές συνεντεύξεις με Έλληνες Εβραίους επιζώντες του Ολοκαυτώματος για το Shoah Visual History Foundation και έχει διευθύνει το ηλεκτρονικό πρόγραμμα συνεντεύξεων της Centropa στην Ελλάδα. Έχει οργανώσει και έχει συμμετάσχει σε συνέδρια και έχει δημοσιεύσει πάνω από 60 μελέτες σε διεθνή και ελληνικά επιστημονικά περιοδικά και εγκυκλοπαίδειες πάνω σε θέματα του ελληνικού εβραϊσμού. Το δεύτερο βιβλίο της, με τίτλο "Salonica and Instanbul: Social, Political and Cultural Aspects of Jewish Life", εκδόθηκε από τις εκδόσεις Isis, στην Κωνσταντινούπολη, το 2005. Σε συνεργασία με την καθηγήτρια της Αρχιτεκτονικής Βίλμα Χαστάογλου-Μαρτινίδη, έγραψε τον τουριστικό οδηγό με τίτλο Jewish Sites in Thessaloniki: Brief History and Guide (Lycabettus Press, 2009) ή "Ιστορία και αξιοθέατα των Εβραίων στη Θεσσαλονίκη" (Εκδόσεις Λυκαβητός, 2010). Το τελευταίο της βιβλίο, "The memoirs of doctor Meir Yoel", έχει εκδοθεί στην Τουρκία από τις εκδόσεις Isis και στα ελληνικά με τον τίτλο "Οι αναμνήσεις του γιατρού Μ. Γιοέλ από τις εκδόσεις Πατάκη το 2013. Η έκδοση του βιβλίου της Ρένας Μόλχο αποτελεί μια ουσιαστική συμβολή στην ιστορία της εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης, μία από τις πιο σημαντικές και άγνωστες συνιστώσες της ζωής της πόλης. Η Μόλχο μελετά τη ζωή της κοινότητας επί περίπου εξήντα χρόνια, από τα μέσα του 19ου αιώνα, όταν η Θεσσαλονίκη ανήκε στην Οθωμανική αυτοκρατορία, έως και τις δύο πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, όταν η πόλη πλέον έχει ενταχθεί στο ελληνικό κράτος. (Πηγή: Βιβλιοθήκη, 14-12-2001, Βαγγέλης Καραμανωλάκης)

Ο Πωλ Ντυμόν γεννήθηκε το 1945 στη Βηρυτό. Είναι ιστορικός, καθηγητής τουρκικής γλώσσας, λογοτεχνίας και ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Στρασβούργου. Έχει δημοσιεύσει πολυάριθμες μελέτες σχετικά με την κοινωνική και πνευματική ιστορία της σύγχρονης Τουρκίας. Οι πρώτες του έρευνες αφορούσαν το σοσιαλιστικό κίνημα στη Θεσσαλονίκη την περίοδο της Επανάστασης των Νεότουρκων. Σ' ένα μεταγενέστερο στάδιο, ενδιαφέρθηκε για την ιστορία του οθωμανικού τεκτονισμού. Οι τρέχουσες ερευνητικές του δραστηριότητες επικεντρώνονται στη μελέτη των ριζοσπαστικών κινημάτων της σημερινής Τουρκίας.

Ο Σπύρος Μαρκέτος είναι ιστορικός, διδάσκων στο Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο.

Ο Χάγκεν Φλάισερ γεννήθηκε στη Βιέννη το 1944, σπούδασε Ιστορία στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου και από το 1977 μένει στην Ελλάδα. Είναι καθηγητής νεότερης Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και έχει ειδικευτεί σε θέματα ελληνικής ιστορίας του 20ού αιώνα. Έχει εκπροσωπήσει την Ελλάδα σε διεθνή ερευνητικά προγράμματα και διεθνείς εξεταστικές και γνωμοδοτικές επιτροπές. Έχει γράψει πολλές μελέτες, ιδίως την περίοδο (και τη μεταπολεμική "κληρονομιά") του Δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου, ανάμεσά τους το θεωρούμενο ως έργο αναφοράς "Στέμμα και σβάστικα: η Ελλάδα της Κατοχής και της Αντίστασης, 1941-1944", από το οποίο έχουν κυκλοφορήσει δύο τόμοι.